یزد در اسناد امین الضرب

نویسنده: اصغر مهدوی , ایرج افشار
ناشر: فرهنگ ایران زمین
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 576
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1380 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : نو ؛ همراه با امضای نویسنده کتاب ( استاد مهدوی )

مروری بر کتاب 

حاج محمدحسن‌خان اصفهانی، یا همان محمدحسن‌خان امین‌الضرب جزو اولین تاجرانی بود که در دوره قاجار با اروپائیان به تجارت مشغول شد. پس از دوستعلی نظام‌الدوله امورات ضرب سکه را به فرمان ناصرالدین شاه به عهده گرفت. در تجارت بسیار موفق بود و اولین کسی بود که به تجارت عتیقه در ایران با فرنگیان پرداخت. به خاطر حرف درباریان و سوء ظن شاه از کار برکنار شد و در اواخر عمر ناصرالدین شاه پذیرای سید جمال‌الدین اسدآبادی در خانه‌اش بود و چند روز قبل از به قتل رسیدن ناصرالدین شاه، میرزا رضای کرمانی چند روزی در خانه ایشان اقامت داشته‌اند.

در اواسط سده سیزدهم خورشیدی، حاج محمدحسن امین الضرب نماینده هیئت تجار تهران توانست با حمایت جمعی از بازرگانان، نظر موافق ناصرالدین شاه را برای تشکیل مجلس وکلای تجار ایران جلب کند و شاه هم در ۱۲ شوال سال ۱۳۰۱ هجری قمری برابر با ۱۲۶۲ خورشیدی اساسنامه این مجلس را تایید کرد. مجلس وکلای تجار ایران که آن را مجلس تجارت هم می‌خواندند، دستگاهی اقتصادی، با صلاحیت حقوقی و شخصیت سیاسی بود.

این مجموعه مشتمل است بر مهم‌ترین مندرجات نامه‌های بازرگانی و نمایندگان طرف معاملات و مراجعات 'حاج محمدحسن امین دارالضرب '(مشهور به کمپانی, 1316ـ 1251ه.ق) و فرزند او, 'حاج حسین‌آقا امین‌الضرب '( 1351ـ 1289ه.ق) که مقیم یزد بودند, افزون بر آن, گزیده بعضی از نوشته‌های حکام و اجزای دیوانی و معاریف محلی را در بردارد ;همچنین شامل فهرستی است موضوعی از مجموعه اوراق مربوط به یزد که در اسناد خاندان مهدوی موجود است .تلاش تهیه کنندگان این مجموعه آن بوده که چهره‌ای از وضع یزد را بین سال‌های 1282ـ 1329 ه.ق ـ چنان که در مکتوبات و اوراق مردم آن زمان ترسیم شده ـ نشان دهند .

لازم به توضیح است که در این مجموعه متن اسناد چاپ نشده‌اند, بلکه تهیه کنندگان آن ـ اصغر مهدوی و استاد ایرج افشار ـ محتوای اسناد را در قالبی موضوعی با ترتیب زمانی تدوین نموده‌اند .کتاب در سیزده بخش سازمان یافته است . بخش اول به شناساندن نویسندگان نامه‌ها اختصاص یافته است .

در بخش دوم معرفی افرادی آمده است که نام آنها در نامه‌های ارسالی مندرج است .بخش‌های سوم به بعد, حاوی یادداشت‌ها و مطالب استخراج شده از نامه‌ها, تصویری است از وضع تجاری و طراز کارهای معاملاتی, همچنین امور مختلف شهر, وضع حاکم, آب و هوا, معیشت و سایر جنبه‌های زندگی اجتماعی, اقتصادی و فرهنگی مردم, به ویژه تجار .در هر یک از این بخش‌ها که به تفکیک موضوعی تنظیم شده‌اند, همه مطالب براساس تقدم و تاخر تاریخی, با ذکر نام نویسنده هر نامه نقل شده است . (برای دانستن و یافتن شماره پرونده هر شخص باید به بخش اول مراجعه کرد .

عناوین و موضوعات بخش‌های سوم تا سیزدهم بدین قرار است' :شهور و ایام در نامه‌ها', 'آب و آبیاری', 'ملک و ملکداری', 'تجارت و پول '(ضرابخانه, صرافی, مسائل پولی, پول سیاه, مسکوک نقره, برات دیوانی, حق‌العمل, تجارتخانه‌های خارجی, عرف و عادت و مقررات تجارت, دفترداری, بانک شاهی و(..., 'وسایل مواصلات '(تلگراف, پست, کرایه, مکاری, راه‌ها و ناامنی, جمالی), 'سراهای تجارتی', 'گمرگ', 'مالیات ـ تحویلخانه '(ضابط, مالیات, رسوم, عشور), 'مباحث اجتماعی '(لوطی‌ها, مسائل حکومتی, وضع شهر, زرتشتیان, روزنامه در یزد, داروغه, دیوان, کارکنان حکومتی, رسوم, زندان و محبس, امراض, ساختمان و مصالح آن, بست نشستن), 'کالاها و مال‌التجاره '(ابریشم, پسته, ادویه, پشم, تریاک, تنباکو, چای, حلویات, حنا, دارو, ریسمان, سنگ مرمر, شال غلات, قند و شکر, ماکولات, منسوجات, یونجه,(..., 'اوزان و مقادیر و مباحث متفرقه .'

در صفحات پایانی کتاب تصویر تعدادی از نامه‌ها چاپ شده است .صفحات پایانی نیز به فهرست اسامی اشخاص, اعلام جغرافیایی, اصطلاحات و کلمات و اقوام و طوایف اختصاص یافته است .