یادداشتهای حسین میر ممتاز

یادداشت های حسین میر ممتاز

نویسنده: حسین میر ممتاز
ناشر: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 300
اندازه کتاب: رقعی گالینگور - سال انتشار: 1383 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو ؛ با گالینگور صحافی شده 

مروری بر کتاب

مصور اسناد

حسين ميرممتاز نماينده مشهد در دوره ششم مجلس شوراي ملي است. او به اين خاطر زندگي و علايق ملکي خود را در خراسان ترک کرده و در تهران اقامت گزيده است. دوره دو ساله مجلس ششم در 22 مرداد 1307 به پايان مي رسد و ميرممتاز به مجلس هفتم راه نمي يابد. مير ممتاز به مشهد باز نمي گردد. او در تهران مي ماند تا سرنوشتش تعيين شود. اميد راه يابي به مجلس هشتم دارد. از همشهريان و دوستان متنفذ خود که همه از اطرافيان تيمورتاش اند، ياري مي جويد. ولي او مطبوع طبقه حاکمه جديدي که اکنون- در دوران صعود رضاشاه به ديکتاتوري- در حال شکل گيري است، نيست.

عبدالله ياسايي- کارچاق کن تيمورتاش و مرد قدرتمند مجلس هفتم- به او مي گويد: «شما به درد وکالت اين دوره نمي خوريد، هر وقت مشيرالدوله روي کار آمد، شما بايد وکيل بشويد زيرا از تيپ او هستيد.»
ميرممتاز به خود مي گويد: «عجب وضعيتي است. هرکس متين و سنگين و درست باشد، بايد امروزه کنار باشد.» ميرممتاز در آزمون نمايندگي مجلس ششم- که مي توانست راه گشاي او به سوي قله هاي مقام و ثروت باشد- موفق نبوده است. معهذا او نوميد نيست. تلاش مي کند و بالاخره، احتمالاً، با ياري دوست نزديکش، شاهزاده شيخ الرئيس افسر، حکم حکومت چهار محال و بختياري را مي گيرد.

ميرممتاز، به سان بسياري از فرهيختگان زمان خود، اين عادت پسنديده را داشت که وقايع يوميه را در دفترچه اي، بي کم و کاست، مي نگاشت. و از آنجا که هنوز نشر خاطرات مرسوم نبود، اين نوشته نه به نيت ارائه به «اغيار» که تنها به خاطر ثبت يادمان خود بود و لذا فارغ از شائبه ها و ملاحظه کاري هاي معمول. ميرممتاز تا اواخر سال 1309در تهران اقامت داشت و با محافلي از نخبگان تازه رسته ي سلطنت پهلوي- که بيشتر نمايندگان مجلس بودند- دمخور بود.

از آغاز سال 1310 به حکومت چهار محال و بختياري رفت، از 1313 تا اويل 1315 حاکم لارستان بود، سپس در شهر شيراز اقامت گزيد و با دختر بنان الملک شيرازي وصلت کرد؛ که سر نگرفته به متارکه انجاميد. در اين مقطع، ميرممتاز حاکم پيشين لار به اتهام سوء استفاده يا اختلاس به شيراز آمده و در اين شهر بسر مي برد و تلاش مي کند سِمت تازه اي به او برسد. تلاش و انتظار کشنده او براي احراز مقام تازه از لابه لاي يادداشتها معلوم است.

در اواخر يادداشت متوجه مي شويم که او براي حکومت فيروز آباد نامزد کرده اند. تلاش مي کند با حداکثر رتبه و حقوق راهي آنجا شود. او سپس، از اوخر 1315 تا 1320، حاکم (بخشدار) فيروزآباد فارس بود. طي اين دوران، ميرممتاز هر گاه دل و دماغي داشته وقايع يوميه را به رشته تحرير درآورده است. مجموعه اين يادداشت ها، هر چند ناقص و نامنظم، تصوير زنده و گويايي از گذران زندگي در دوران سلطنت رضا شاه به دست مي هد که از ابعاد گوناگون واجد اهميت است.

اين يادداشت ها قالبي شخصي دارد. از اين جهت مي توان نسبت به آن بي اعتنا بود. اما در جزئيات امر تاريخ اجتماعي آن را بازگو مي کند؛ به ويژه فرهنگ حاکم بر دولتمردان آن روز را به خوبي بيان مي نمايد. منش، رفتار، معيشت و در نهايت فاصله اي که بين آنان و جامعه وجود دارد نشان مي دهد.

و اما جزئياتي که از اين يادداشت ها به دست مي آيد:
- ايجاد نخستين کارخانه نساجي در شيراز توسط آلماني ها.
- نرخ کالاها در آن زمان.
- شيوه ازدواج افراد درجه بالا يا دولتمرد و نقش پول در اين گونه روابط.
- وجود راديو در اتومبيل آن هم پيش از افتتاح راديو در مرکز که خود يک موضوع است براي بررسي که اين راديو در شيراز چه وضعي داشته و چگونه تقويت مي شده است.
- اشاره به حاکم نيريز که با رشوه حاکم داراب شده است.
- جشن کشف حجاب در نخستين سالگرد آن که نشان مي دهد اين مراسم از همان ابتدا داير شده و تا اواخر زمان پهلوي دوم ادامه داشته است.
- اين که چگونه يک روحاني بايد براي وعظ و خطابه اجازه داشته باشد و يک مأمور ساده شهرباني مي تواند او را از اين اجازه منع کند و... .
يادداشت هاي ميرممتاز عيناً و با وفاداري کامل به سبک و سياق نگارش او به چاپ مي رسد. تنها براي کمک به فهم روان تر متن، جملات از هم تفکيک شده و در مواردي اندک اضافاتي در داخل [ ] صورت گرفته است. براي آشنايي خوانندگان حتي المقدور معرفي کوتاهي از افراد در زير نويس درج شده است.