یادداشت های ولی خان تنکابنی

نویسنده: ولی خان تنکابنی
مصحح :  فضل الله ایرجی‌کجوری,الهیار خلعت بری,رضا شعبانی
ناشر: دانشگاه شهید بهشتی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 234
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1378 - دوره چاپ: 1

کیفیت : نو ؛ مزین به نوشته و امضای مصحح

مروری بر کتاب

تاریخ زندگی و خدمات محمد ولی خان خلعت بری معروف به تنکابنی 

این کتاب مجموعه یادداشت‌های سیاسی و روزمره محمدولی خان خلعت‌بری تنکابنی، سپهسالار اعظم است که طی آن مخاطبان با شخصیت سیاسی نامبرده و نقش او در تاریخ معاصر آشنا می‌شوند .در این یادداشت‌ها، نویسنده تصویری از حوادث و مسائل سیاسی ایران در دوره قاجار، به ویژه از نهضت مشروطه خواهی به بعد به دست می‌دهد .نخستین یادداشت 20ذی‌حجه 1311ه‌.ق و آخرین آن 1343ه‌.ق است . کتاب با توضیحات مصحح و نمونه‌هایی از دست خط وی و فهرست اعلام به پایان می‌رسد .

ولى خان نصرالسلطنه سپهدار اعظم پسر حبیب الله خان سرتیپ تنکابنى (که در تاریخ 1254 هجرى در جنگ ایران با هرات با گلوله یک توپ مجهول که معلوم نشد از طرف دوست یا دشمن بود کشته شد) سالهاى متمادى حکومت تنکابن را داشت. خاندان وی سالها در منطقه تنکابن (شهسوار) و کجور حکومت می کردند. ولی خان سالها ی زیادی از عمر خود را به عنوان سرتیپ در میادین جنگ گذراند. سال 1308 حاکم استرآباد گردید.

در دوره سلطنت ناصرالدین شاه سالها گمرک گیلان را که آن زمان به علت حجم زیاد داد و ستد با روسیه تزاری پردرآمدترین گمرک ایران بود در اجاره خود داشت. در 1314 اوائل سلطنت مظفرالدین شاه وزیر گمرک شد و از این طریق به ثروتش افزود. با نفوزی که داشت مسئولیت ضرابخانه را هم به عهده گرفت. سالهای 1316 و 1317 و همچنین سال 1322 حاکم گیلان بود.

سال 1323 زمانی که حکومت استرآباد به وی محول شد تلگرافخانه تهران را که سالهاى زیاد در دست مخبرالدوله سالى بیست هزار تومان اجاره بود ، سالى دویست و سى هزار تومان اجاره کرد.پس از توپ بستن مجلس در سال 1326 سپهدار از طرف محمد علیشاه رئیس اردوى آذربایجان و مامور متفرق نمودن مشروطیون در تبریز گردید. پس از چند ماه توقف در خارج از شهر و بدون درگیری با مشروطه خواهان و اختلاف و ناسازگارى با عین الدوله فرمانفرماى آذربایجان با تغیر به تنکابن مراجعت و نداى عدالت خواهى را بلند کرد و انجمنى هم به اسم « انجمن عدالت» تشکیل داد.

مشروطه خواهی سپهسالار را عده ای به دلیل اختلافات او با بخشهایی از دربار قاجار و بویژه عین الدوله می دانند و عده ای بخاطر تشخیص موقعیت و شم سیاسی او که غروب استبداد قاجاری را پیش بینی کرده و به موقع جبهه عوض کرده و به جنبش آزادیخواهی و استقلال طلبانه مشروطیت که رو به گسترش و فراگیری ملی بود پیوست. اما او که در آستانه پیروزی مشروطیت بزرگترین ملاک و تاجر ایران بود بخاطر منافع آتی خویش هیچگاه از ته دل تعلق خود را در آن صف نمی دانست و دودلی ها و این پا و آن پا کردنهایش در موقع یورش مشروطه خواهان گیلان به تهران اگر با عزم راسخ و قاطعیت انقلابیون گیلان و تنکابن و کجور به سرکردگی سرتیپ دیو سالار(سالار فاتح) خنثی نمی شد مانع از فتح تهران می گشت...