گیاهان دارویی ؛ پنج جلدی

گیاهان دارویی

نویسنده: علی زرگری
ناشر: دانشگاه تهران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 4668
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1393 - دوره چاپ: 8

مروری بر کتاب

علی زرگری درسال ۱۲۹۸ دررشت متولد شد. و پس از اخذ دیپلم در سال۱۳۱۷از زادگاه خویش، وارد دانشکده علوم دانشگاه تهران شد.وی در سال ۱۳۲۰لیسانس زیست شناسی و در سال ۱۳۲۸دکتری دارو سازی خودر ا از دانشگاه تهران دریافت کرد. وی عضو هئیت علمی دانشگاه تهران شد. وی در سال ۱۳۳۹از دانشگاه مون پلیه فرانسه نیز دکتری بیولوژی گیاهی خود را دریافت کرد. و درسال 1340به مقام استادی نایل گشت .

وی عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران و چهره ماندگار داروسازی در نخستین همایش چهره های ماندگار سال ۱۳۸۰است.علی زرگری چندین نمونه گیاه جدید را کشف نموده و به نام خود ثبت کرده است.علی زرگری از معدود داروسازانی است که به گیاهان دارویی و خواص آنها به طور جدی و حرفه ای توجه دارد.

گیاهان دارویی گیاهانی هستند که یک یا برخی از اندام‌های آنها حاوی مادهٔ مؤثره است. این ماده که کمتر از ۱٪ وزن خشک گیاه را تشکیل می‌دهد، دارای خواص دارویی مؤثر بر موجودات زنده است.شناخت مواد دارویی مورد استفادهٔ مصریان قدیم از روی پاپیروس‌های مقدسی که از آنان به جای مانده است، میسر می‌باشد. باارزش‌ترین این پاپیروس‌ها «پاپیروس اسمیت» است. مصریان تقریباً از همهٔ قسمت‌های گیاه استفاده می‌کردند.

طب بابل توسط الواح کوچکی که نام داروها را به خط میخی روی آن‌ها نوشته‌اند بر جای مانده است. عناصری که آن‌ها بکار می‌بردند اساساً ریشهٔ گیاهی داشته است. در دستورهای بابلی‌ها برخلاف مصریان وزن و اندازه ذکر نشده است. در متون هند قدیم گیاهان طبی به دو گروه تقسیم می‌شوند. گروه اول یا به‌عنوان مسهل، قی‌آور و یا ملین به کار می‌روند یا باعث ترشح بینی می‌شوند و گروه دیگر مسکّن هستند.

در کنار طب سوزنی که در چین اختراع شده، مهم‌ترین قسمت طب سنتی چین علم داروهای گیاهی بوده است. یک رسالهٔ داروسازی به نام پن تسائو کانگ مو (Pen Ts'ao Kang Mu) در سال ۱۵۹۷ تکمیل و منتشر شد. این رساله ۸۱۶۰ نسخه دارد که بر ۱۸۷۱ ماده که عموماً ریشهٔ گیاهی دارند متکی است.

گیاه‌شناسی در ایران قبل از اسلام نیز سابقهٔ طولانی داشت. در اوستا بارها از «اورورو بیشه زو» (گیاه درمانی) ستایش شده است و واژهٔ اورورو به معنی گیاه فرشته نگهبان امرتات (امرداد) که خود یکی از امشاسپندان و کمال جاودانگی است در اوستا آمده است. پزشکان ایرانی از صدها گیاه و رستنیِ درمان‌بخش آگاه بودند و آن‌ها را مقدس می‌شمردند. مقدس‌ترین این گیاهان ۳۰ نوع بود که نمادی از نام روزهای سی‌گانهٔ یک ماه بود. به طور مثال نام روز آذر که نماد گیاهی آن در اوستا «اثرگون» نام دارد و آن نوعی گل همیشه بهار است که دم کردهٔ آن محرک سلسله اعصاب است و برای رفع خستگی استفاده می‌شد. نام «دارو» نیز از ریشه واژه ایرانی «دار» به معنی درخت است و در زبان پهلوی به «داروگ» تغییر شکل یافته و واژه انگلیسی و فرانسه «drug» از همین ریشه فارسی ساخته شده‌اند.

گیاهان دارویی شامل بخش‌هایی از گیاه است که پس از خشکاندن، بدون ایجاد هرگونه تغییری در مغازه‌ها و عطاری‌ها به فروش می‌رسد. گیاهان دارویی مثل زیره، رازیانه، هل یا دارچین گیاهانی هستند که برخی خواص درمانی آن‌ها که عمدتاً بی ضرر یا کم ضرر هستند، به اثبات رسیده است اما داروهای گیاهی حاصل تبدیل برخی گیاهان به دارو در کارخانه‌های داروسازی و طی فرآیندی خاص و استریل هستند. با این توضیحات و ذکر تفاوت گیاهان دارویی و داروهای گیاهی باید گفت که عطاری‌ها تنها حق فروش گیاهان دارویی را دارند، گیاهانی که تعداد شان مشخص است و طی سالیان دراز فواید و بی عارضه یا کم عارضه بودن شان به اثبات رسیده است. مسلم است که مصرف بی‌رویه و بیش از حد نیاز هر نوع خوراکی اعم از گیاهی یا شیمیایی می‌تواند برای بدن ضرر داشته باشد.

در ایران حدود ۸۰۰۰ گونه گیاهی موجود است که از این تعداد ۲۳۰۰ گونه جزء گیاهان معطر و دارویی هستند و از این تعداد ۴۵۰ گونه در عطاری‌های ایران به فروش می‌رسد.
بر اساس تحقیقی که از طرف دانشگاه علوم پزشکی تهران در مورد شایعترین گیاهان دارویی خریداری شده از عطاری‌ها در شهر تهران در سال ۱۳۷۷ انجام شده است، شایعترین گیاهان خریداری شده از عطاران:
در فصل بهار به ترتیب، گل گاو زبان ایرانی، سنبل الطیب، خاکشیر، بنفشه
در فصل تابستان به ترتیب: خاکشیر، کاسنی، شاه تره، تخم شربتی
در فصل پاییز، به ترتیب: آویشن، پنیرک، گل ختمی، بنفشه
در فصل زمستان به ترتیب: دارچین، زنجبیل، چهارگل (ترکیبی از نیلوفر، پونه، گل ختمی، سپستان، پرسیاوشان، عناب و گل بنفشه) و آویشن بوده است.