گونه شناسی روشنفکران ایرانی

نویسنده: نظام بهرامی کمیل
ناشر: کویر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 368
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1395 - دوره چاپ: 2

مروری بر کتاب

بحث روشنفکری با «مدرنیته» ارتباط تنگاتنگی دارد. برخی افراد معتقدند روشنفکران پیشقراولان صورتبندی ایده‌های مدرن بودند و در واقع پیامد ایده‌های آن‌ها در حوزه‌هایی همچون سیاست، آموزش و پرورش، دین و غیره عامل مهمی در شکل‌گیری جوامع مدرن بوده است.

برخی اندیشمندان نیز قشر روشنفکر را پیامد صورتبندی‌های جدید سیاسی ـ اقتصادی و همچنین پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیکی قرن هفدهم در بخش‌هایی از اروپا می‌دانند. در شرق، ایده مسلط آن است که روشنفکری و مدرنیته نتیجۀ تماس و تعامل با غرب بوده است. به‌هرحال این ارتباط تنگاتنگ «روشنفکر» و «مدرنیته» ایده ابتدایی تقسیم‌بندی روشنفکران براساس درک و تفسیر آنان از مدرنیته را پیش کشید.

بیشتر گونه شناسی های موجود،به طور آشکار یا ضمنی روشنفکران ایرانی را به سه گروه «موافقان سنت»،«موافقان مدرنیته» و «موافقان تلفیق سنت و مدرنیته» تقسیم بندی که به خصوص توسط گروه سوم تبلیغ و ترویج می شود، جریان روشنفکری ایران را به بن بست کشانده است، همه آن هایی که ادعای تلفیق دستاوردهای خوب مدرنیته با میراث خوب سنت را داشته اند،هیچ قاعده و معیاری برای چگونگی این تلفیق ارائه نداده اند. در نتیجه این ادعا که، ما نه مانند سنت گرایان مرتجع و نه مانند متجددهای غربزده،بلکه تلفیقی از خوبی های هر دو هستیم» تنها در سطح ادعا باقی مانده است. این کتاب تلاشی است برای رهایی از این وضعیت.

در همین راستا نویسنده، جلال آل احمد و روشنفکران دینی را که به دنبال تلفیق سنت و مدرنیته آن هم بدون در نظر گرفتن مبادی هستی شناسانه و معرفت شناسانه آن هستند، «کیمیاگرانی» می داند که پس از صد سال «کیمیاگری» هیچ مسی را به طلا تبدیل نکرده اند. به همین دلیل شاید بتوان گفت کتاب «گونه شناسی روشنفکران ایرانی» پاسخی به کتاب «غرب زدگی» جلال آل احمد و نظریاتی مانند «روشنفکری دینی» است که نویسنده به شدت با آنها مخالف است.

کتاب از منظری کاملا مدرنیستی و با گرایش فلسفه تحلیلی به ارایه یک گونه شناسی (تیپولوژی) از روشنفکران ایرانی می پردازد. در زمانی که مفاهیمی مانند «ذات گرایی» و «مطلق گرایی» دست کم در حوزه اخلاق، سیاست و اجتماع به شدت طرد شده اند، بهرامی کمیل از همین رویکرد یعنی تقابل «ذات گرایی» با «غیرذات گرایی» به تقسیم بندی روشنفکران ایرانی می پردازد.

در این کتاب برای اولین بار روشنفکران چپ و دولت مداران اصلاح طلب و مترقی در این تقسیم بندی مکان یابی شده اند. از محاسن کتاب فراهم آوردن شالوده نظری محکم و منسجم و استفاده از ایده های فلاسفه علم مانند پوپر، لاکاتوش، فیرابند و کوهن برای تدوین الگوی نظری تقسیم بندی روشنفکران ایرانی است.