گلشن محمود

گلشن محمود

نویسنده: محمود میرزا قاجار
مصحح: میرهاشم محدث
ناشر: سفیر اردهال
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 200
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1394 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

در شرح احوال تعدادی از پسران و نوادگان فتحعلی شاه

به ضمیمه تاریخ ملکزادگان تخمه خاقان نوشته ایرج میرزا قاجار

این کتاب تذکره‌ای است خانوادگی در شرح احوال پسران فتحعلی شاه قاجار. مؤلف آن محمود میرزا قاجار پسر پانزدهم فتحعلی شاه قاجار است که این کتاب را به تصریح خود در سال 1236 هـ. ق تألیف کرده و دربردارندۀ شرح حال و منتخب اشعار 48 نفر از پسران فتخعلی شاه ـ که برادران مؤلف هستند ـ و شش نفر از نوه‌های او و شرح حال دقیق و نسبتاً مفصلی از خود مؤلف است.

محمود میرزا پسر پانزدهم فتحعلی شاه متولد سال 1214 قمری از بطن مرمی خانم اسرائیلیه از شاهزادگان باسواد و صاحب تألیفات متعدد بود. در سال 1238 قمری حاکم نهاوند بود و سال 1241 حاکم لرستان شد. مدت حکومت لرستان او ده سال یعنی تا فوت فتحعلی شاه قاجار طول کشید. در نهاوند در ایام حکومتش قلعۀ روئین دز را بنا کرد. پس از اینکه محمدشاه در سال 1250 به تخت پادشاهی نشست، بسیاری از شاهزادگان که فرزندان بلافصل فتحعلی شاه بودند، مایل به تمکین از وی نبودند.

میرزا ابوالقاسم قائم مقام صدراعظم محمدشاه آنان را به عناوین مختلف یکی پس از دیگری به تهران آورد که وی هم از آن جمله بود. پس از مدتی تحت نظربودن در تهران به اردبیل تبعید و در آنجا زندانی شد و پس از فرار تعدادی از شاهزادگان از زندان در اردبیل، به تبریز برده شدند و در آنجا با مراقبت و مواظبت بیشتری تحت نظر قرار گرفتند و به مرور ایام بیشتر آنان در آنجا درگذشتند. سال فوت وی معلوم نیست؛ اما بنابر نوشتۀ شیخ آقابزرگ طهرانی ت اسال 1271 در قید حیات بوده است.

محمود میرزا از فرزندان باسواد و فاضل فتحعلی شاه بوده که در مقدمۀ "سفینة المحمود" 21 کتاب از او نام برده شده است؛ از قبیل: منتخب المحمود، سفینه المحمود، مخزن محمود، تحفۀ شاهی، سنبلستان، مرآت محمدی، تاریخ صاحب‌قرانی، بیان المحمود، رؤیای صادقه، پروردۀ خیال، محمود المراثی، گلشن محمود و ... .

میرزا فضل‌الله خاوری حسینی شیرازی که از برکشیدگان دودمان قاجار و چندسال ندیم میرزا محمود بوده، دربارۀ مخدوم خود می‌نویسد: «نواب محمود میرزا از بطن مستورۀ بنی اسرائیلیۀ شیرازیه و در مراحل جلالت و بزرگی صاحب قانون و رویه است. شاهزاده‌ای است غیور و پیوسته سرمست از بادۀ غرور. باوجود خویش احدی را در روزگار خویش موجود نمی‌شمارد و از مقام سلطنت پای فروتر نمی‌گذارد و در محفل ملک‌زادگان از ایشان دور نشسته حرفی از لا و نعم به زبان نمی‌راند؛ زیرا که احدی را قابل مخاطبت خویش نمی‌داند ... در اکثری از فنون کمالات تتبعی کامل به هم رسانیده خاصه در فن نظم و نثر که سرآمد امثال و اقران گردیده است. تألیفات بسیار در نظم و نثر ترتیب داده و رسم تازه‌ای در بنای سخنوری نهاده است».

میرزا محمود در این تذکره ابتدا شرح حالی از هرکدام از فرزندان فتحعلی شاه را آورده و سپس به ذکر اشعاری چند ـ در صورت موجود بودن ـ از آنها بسنده نموده است. بعضی از کسانی که وی از آنها در این تذکره نام برده، این افراد هستند: نواب محمدعلی میرزا، نواب محمدقلی میرزا،نواب نایب‌السلطنه عباس میرزا، نواب حسینعلی میرزا، حسنعلی میرزا، علینقی میرزا، علیشاه ظل السلطان، محمدرضا میرزا، ایرج میرزا، سلیمان میرزا، بهمن میرزا، محمدباقرخان، موسی خان، حسینقلی خان و ... .