گفت و گو با احمد شاملو ، محمود دولت آبادی ، مهدی اخوان ثالث

نویسنده: محمد محمدعلی
ناشر: قطره
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 282
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1377 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت : درحد نو

مروری بر کتاب

در هر مصاحبه طی ده‌ها صفحه هر بزرگوار انبوهی از نکات ظریف را به خواننده می‌آموزانند. چاپ اول کتاب به تلاش نشر قطره در سال هزار و سیصد و هفتاد و دو انتشار یافته و گفتگوها شش هفت سالی پیش از آن صورت گرفته‌اند. در کنار بسیاری مطالب، موضوع چرایی عدم اهدای جایزه‌ی نوبل ادبیات و مسایل پیرامونش از قسمت‌های قابل توجه کتاب است. ماه سپتامبر زمان آغاز ثبت نام نامزدهاست و در این مرحله آسان‌گیری به حدی است که اشخاص به جز خود می‌توانند دیگری را نام‌نویسی کنند! شاید بهانه‌ی خوبی باشد برای مرور رابطه‌مان با نوبل ادبیات.

این گمانه‌زنی‌ها که بزرگان ادبیات معاصر ما در فهرست نهایی نامزدهای اخذ نوبل بوده‌اند یا نه از بازی‌های فکری ماست و بسیاری به قضاوت می‌نشینند که در فلان سال مسائل سیاسی چپ و راست و در بهمان سال سیاسی‌بازی‌هایی با جنسی دیگر مانع شده‌اند که همای نوبل بر شانه‌ی ادبیات بنشیند. در ابتدا روایت و پاسخ‌های متین خود این جنابان را به جهت ثبت برای نسل‌های بعد مرورکرده و بالمال قضاوت را به شما می‌سپارم.

1. احمد شاملو در پاسخ به این که "پیش از آنکه آقای گلدینگ انگلیسی در سال 1983 به خاطر مجموعه آثارش جایزه ادبی نوبل را دریافت کند، نام شما برای دریافت این جایزه سرزبان‌ها بود. آیا از چند و چون اهدای این جایزه اطلاعی دارید؟" می‌گوید: "صحبت پیش و پس در میان نبود، بلکه آقای گلدینگ و من و ظاهرا یک فیلسوف فرانسوی در آن سال به اتفاق نامزد دریافت این جایزه شده بودیم."

2. گفتگو با محمود دولت آبادی اینگونه آغاز می‌شود: "خبر این بود و این است که شما و احمد شاملو از ایران کاندیدای جایزه جهانی نوبل هستید؟" پاسخ واقع گرایانه‌ی ایشان این است: "من به شایعات رغبت و علاقه ندارم. به همین سبب شایعه کاندیداتوری خودم راهم جدی نمی‌گرفتم گرچه اگر حقیقت داشته باشد تعجبم را هم برنمی‌انگیزد. تا اینکه اصل خبر را از دوست و مترجم گرامی خانم لیلی گلستان شنیدم که خبرنگاری بین‌المللی تلکس آن را از طریق خبرگزاری آنسای ایتالیا به ژاپن سر راه دریافت کرده و به خانم لیلی گلستان اطلاع داده بود.

گلستان گویا همان روز خبر را به من داد. بعد از آن هم خبر را از خانم دانشور و شاملو شنیدم." در ادامه می‌افزاید: "بعد از شنیدن خبر از اینکه فقط در شمار کاندیداها قرار گرفته‌ام احساس کردم قانع نشده‌ام. دوست‌تر می‌داشتم خبر برنده شدنم را می‌شنیدم. با وجود این لحظه‌ای دچار تردید شدم که چگونه ممکن است آثار نویسنده‌ای که هنوز به آن پنج زبان مشروط ترجمه نشده در شمار کاندیداهای نوبل قرار بگیرد؟ اما فکرکردم لابد در قوانین نوبل هم استثنایی وجود دارد." در ادامه از واکنش به هنگام برنده شدن احتمالی صحبت می شود.

3. ولی پاسخ مهدی اخوان ثالث به برنده شدن در آینده با چاشنی طنز همراه است: "آی زهی! اوج و جایزه و این حرف‌ها چیست جوان؟ کجای کاری؟ من به هیچ وجه از این هله هوله‌ها نخورده‌‌ام." اخوان در ادامه اشاره می‌کند: "مگر به شاملو نبود که دو بار وعده داده بودند، نامزدش کردند. بعد هم که دیدید از آن چند نفر نامزدها هم کنارش زدند... یکی از رفقایش و مریدان شاملو همان وقت‌ها تلفن زد. گفت: آقای اخوان خبر دارید شاملو نامزد جایزه نوبل شده است؟ و من نشنیده بودم بعد سفری که می‌رفتم شیراز توی هواپیما کسی به من گفت بله این خبر صحت دارد.

رادیوها گفته‌اند و دفعه دوم تا نفر دهم آمده. به هرحال آن جوان آن شب تلفن کرد و گفت که شاملو نامزد شده. عقیده و نظر شما چیست؟ گفتم اولا مبارک است ان‌شاءالله، ثانیا نظر من چه باشد جز خوشحالی و تبریک گفتن به او و شعر معاصر، ثالثا نامزد شده اما هنوز عروس و داماد که نشده و گمان نمی‌کنم نامزدیش هم پایدار بماند.

با خواندن این واکنش‌ها و مشابه آن که بسی در این سایت و آن جلسه مثل شما شنیده بودم علاقه‌مند شدم از ساز و کار اهدای جایزه و آن لیست نهایی ناسازگار با ما بیشتر بدانم. سایت رسمی نوبل مواردی برشمرده بود.

ترجیح دادم برای دو قبضه شدن، نامه‌نگاری کنم. آکادمی نوبل با آن عرض و طول به فاصله دو روز پاسخم را داد که مدرکش موجود است! گویی بیکاری بین ایشان هم بیداد می‌کند وگرنه باید از سازمان‌های ما یاد می‌گرفتند که اصلا ایمیلشان را نمی‌خوانند. سرتان را درد نیاورم جوابشان با تاکید همان بود که در سایت هم نوشته شده. اینکه فهرست نامزدها برای همگان مخفی بوده و هیچکس از آن اطلاع نخواهد داشت مگر پنجاه سال از تاریخ اعلام برندگان آن سال بگذرد. هم اینک فهرست‌های مخفی نوبل ادبی بین سال‌های 1901 تا 1966 قابل دسترسی است.

تعداد نامزدهای این رشته در این بازه زمانی 3104 نفر را در بر دارد. در مقام مقایسه اشاره کنم فهرست نامزدهای نهایی نوبل صلح بین 1901 تا 1967 شامل 4425 نفر است. چرایی اعلام نشدن فهرست نامزدها تا پنجاه سال بحثی جداست ولی اینکه سال‌هاست باور کرده‌ایم و خبرش را به شکلی خودجوش ساخته‌ایم و باورانده‌ایم که نویسنده و شاعرمان در فلان لیست بوده‌اند و بعد به قضاوت نشسته‌ایم که باندبازی جهانی چه کرد و چه نکرد ریشه‌اش همان هیجانات دوست داشتنی هموطنانمان است که سپهر ورزش و سیاست و تاریخ را در نور دیده و مایلیم مطلبی را بدون منبع درست با تمام وجود قبول کنیم و بقبولانیم و هزار البته قدم بعدی حس افتخار است.

مثال پایانی می‌تواند اشاره به مصاحبه با خانم آیدا سرکیسیان باشد که در سایت مرحوم شاملو نیز مندرج است. مصاحبه کننده با قطعیتی خاص می‌پرسد: "شاملو تنها شاعر ایرانی بود که نامزد نوبل ادبیات شد. چگونه از این ماجرا مطلع شدید؟" پاسخ "آیدا" از همان حس و حال‌های شاعرانه‌ی غیر قابل پیگیری نشان دارد: "در غروب یکی از روزهای ماه اکتبر سال 1982(1363) (؟!) ناگهان از بخش فارسی بی‌بی‌سی نامزدهای جایزه‌ی نوبل معرفی شدند که شاملو هم بین نامزدها بود. از سوی دیگر فردی که به عنوان نامزد نوبل معرفی می‌شود تا ده سال نام او در لیست جایزه خواهد بود."

بیایید چشمانمان را بر همه این داستان‌ها ببندیم. موجب شادی و افتخار است که کسانی را داشته‌ایم و داریم که قلمشان زندگی بخش است و روح افزا. عمری اگر باشد سال 2030 که آن پنجاه سال کذایی سپری شد، اگر حوصله کنیم خواهیم دانست چه گذشته. ولی نه سی سال پیش و نه حال امکانش نبوده و نیست. آنچه بوده و خواهد بود آرزوهای ما و ای کاش‌هایی است که با رنگی از "هیچ" تاریخ را با آن می‌نویسیم. بزرگان ادبی ما آنقدر بزرگ هستند و خواهند بود که نیازی به شایعه‌ی نوبل ندارند. به هر روی من یکی که از این تحقیق آموختم بیش از فهرست نوبل، پدران و مادرانمان این عزیزان را در لیست گنجانده بودند.

                   این سخن پایان ندارد ای جواد            ختم کن والله اعلم بالرشاد