گشایش و رهایش

گشایش و رهایش

نویسنده: ناصر خسرو قبادیانی
مصحح : سعید نفیسی
به کوشش : عبدالکریم جربزه دار
ناشر: اساطیر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 146
اندازه کتاب: رقعی گالینگور - سال انتشار: 1380 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

در این کتاب برخی مسائل دینی و اجتماعی از منظر ناصرخسرو قبادیانی بررسی و تبیین می‌شود .وی در این نوشتار تاریخ مختصر مسائل دینی و اندیشه‌های فلسفی را که در زمان وی در جهان اسلام مطرح بوده شرح و تفسیر می‌کند, سپس به رد افکار و آرای مجسمه, باطنیه و دیگر فرقه‌ها و مذاهب مخالف مذهب اسماعیلیه و اسلام متشیع برمی‌آید .

گشايش و رهايش كتابى است كه در آن ناصر خسرو به سى سؤال درباره‌ى موضوعات مختلف دينى پاسخ مى‌دهد. سؤالات تا به موضوعات مربوط به تكوين‌شناسى باز مى‌گردند، از جمله اين‌كه آفريدگار قبل از خلقت چه مى‌كرد و چگونه خداوند جاويد خلقتى مقيد به زمان انجام داده است. در توصيف منحصر به فرد ناصر خسرو از زمان، فعل آفرينش به منزله‌ى عملى لحظه‌اى تلقى مى‌شود كه وراى حدوث و قدم مادى است. بدين ترتيب، تفاوت ميان آفريدگار سرمدى و آفريده تنها يك تشبيه تلقى مى‌شود و در نتيجه مسأله حل مى‌گردد.

سؤالات تا موضوعات مربوط به هستى و وجود و بحث ذهن-روح را در بر مى‌گيرند. سؤالات تا به مقايسه‌ى ميان صورت و ماده، جهان‌هاى مادى و معنوى، و فيزيك برخى از پديده‌هاى مادى چون آب، مواد معدنى، نباتات و حيوانات بر مى‌گردد. سؤالات تا بر كلام فلسفى متمركز هستند و به موضوعاتى از قبيل كلامى الهى، حدوث و قدم قرآن، و يگانگى خداوند مى‌پردازند. بخش نهايى، يعنى سؤالات تا، موضوعات دين‌ورزى، رستگارى آدميان از طريق دانش، معناى داورى، صراط مستقيم، و ميزان را (همگى به معناى باطنى) وتفاوت ميان جبر و اختيار را بررسى مى‌كند.

ناصر خسرو (۳۹۴ - ۴۸۱ ه. ق) از شاعران بزرگ فارسی‌زبان، حکیم و جهانگرد ایرانی و از مبلغان مذهب اسماعیلی بود. وی بر اغلب علوم عقلی و نقلی زمان خود از قبیل فلسفه یونانی و حساب و طب و موسیقی و نجوم و فلسفه و کلام تبحر داشت و در اشعار خویش به کرات از احاطه داشتن خود بر این علوم تأکید کرده‌است.

ناصر خسرو به همراه حافظ و رودکی جزء سه شاعری است که کل قرآن را از برداشته‌است. وی در آثار خویش، از آیات قرآن برای اثبات عقاید خودش استفاده کرده‌است.

هرچند ناصرخسرو در میان اسماعیلیه میزیستـه و از مبلغان ایشان به شمار می‌رفته‌است، لیکن از نوشته‌ها و مطالب موجود در کتب وی هیچ گونه شاهد محکمی بر اسماعیلی بودن او بدست نیامـده و فقط شیعه بودن وی اثبات می‌شود. آری، مـدح و ثـَنای خلفای فاطمی اسماعیلی مصر، در دیوان اشعار و برخی دیگر از کتب او به چشم می‌خورد؛ ولی این را نمی‌تـوان دلیل محکمی بـر اسماعیلی بودن او به حساب آورد، زیرا عادت علماء براین بوده که جهت استفاده از موقعیت وقدرت سلاطین وقت خود، مدح ایشان را در اشعار و قصائد و یا در دیباچه و مقـدمه کتب خود می‌گنجانده انـد.

همچنین اظهار او به علوی وفاطمی بودن واعتقاد به باطنی بودن تأویل قرآن و احکـام دین، چیـزی است که شیعه دوازده امامی نیز به آن معتقد و ملتزم است؛ هر چند اسماعیلیه در«باطنی گرایی» راه افراط را پیموده‌اند. اما در بیان ناصرخسرو تصریحی به افراط او دراعتقاد به «باطن» نیست. همچنین انتساب برخی کتب و نوشته‌ها و اشعار، به ناصر خسرو، نزد محققان مورد تردید است.