گزیده کشف المحجوب

گزیده کشف المحجوب

نویسنده: ابوالحسن علی ابن عثمان هجویری
مترجم: رینولد ا. نیکلسون
ناشر: هرمس
زبان کتاب: فارسی - انگلیسی
تعداد صفحه: 168
اندازه کتاب: پالتویی گالینگور - سال انتشار: 1381 - دوره چاپ: 1
 

مروری بر کتاب

تمام گلاسه

به‌زعم نیکلسون ؛ کشف المحجوب که ثمره سال‌های پایانی زندگی نویسنده و به هر حال بخشی از آن، حاصل دوران اقامت او در لاهور است، در پاسخ به برخی پرسش‌هاست که یکی از همشهریانش، ابوسعید هجویری، از او داشته است .هدف آن ارائه سیستم جامعی از تصوف است، نه با گردآوری سخنان بی‌شمار مشایخ گوناگون، بلکه با بحث و تحلیل نظریه‌ها و کارکردهای متصوفه .شیوه نگرش نویسنده در سرتاسر کتاب، شیوه آموزگاری است که شاگردی را آموزش می‌دهد . حتی بخش زندگی‌نامه اثر نیز بیشتر تفسیری است .

نویسنده پیش از آن که نظر خود را در خصوص موضوع مورد بحث بیان کند، آرای جاری در آن باره را بررسی می‌کند و در صورت لزوم رد می‌کند ...چشمگیرترین فصل کشف المحجوب، فصل چهاردهم آن است" :درباره نظریه‌های فرق گوناگون متصوفه"، که در آن نویسنده دوازده مکتب عرفانی را بر می‌شمارد و نظریه ویژه هر یک را توضیح می‌دهد ."

کشف المحجوب نخستین کتابی است که در تصوف و به زبان فارسی نوشته شده است. پیش از آن، چنانکه گفته ‏ایم،مؤلفان بزرگ و معروف صوفیه، مانند ابو نصر سراج طوسی، ابو طالب مکی، ابو بکر کلابادی و ابولقاسم قشیری‏ کتابهایی نوشته بودند. آیا هجویری بر آن بود که با استفاده از کارهای پیشروان خود، طرح جامعی از نظام تصوف ‏عرضه کند و مجموعه عناصری را که برای خواننده خود لازم می‏دید طرح و شرح کند.

پیش از هجویری حکیم ترمذی، کلابادی، خرگوشی، قشیری و دیگران درباره ولایت، غیبت و حضور، جمع و تفرقه،رضا و جز آنها سخن گفته‏ اند و از مشایخ صوفیه نیز در تبیین طریقت و توضیح اصول پذیرفته آنها اقوال فراوانی نقل‏شده است، چنانکه بنیاد سخن اعتقادی آنان و عرضه و ارزیابی بالنسبه همه جانبه آرای مختلف، بی تردید از تازه ‏های ‏کار هجویری و از ارزشهای مسلم کشف المحجوب است.

به نظر می‏رسد، تنها یکی از فرقه هایی که هجویری نام‏می‏برد، یعنی ملامتیه در آثار صوفیه پیش از او، انعکاس داشته است و اشاراتی که در کتب ادوار بعد، مانند تذکره‏اولیاء، به فرق دیگر شده است، احتمالا از کار اوست. سؤالی که در اینجا ممکن است، پیش آید این است که آیا این ‏فرقه ‏ها در واقع وجود خارجی داشته ‏اند، با در نتیجه اشتیاق هجویری به تدوین و تنظیم مکتب تصوف ساخته ‏شده ‏اند؟

در حال حاضر دلایل کافی بر صحت فرض اخیر نیست و نمی‏ توان تصور کرد که هجویری آنچه را که خود غیر واقعی می‏دانسته است با عبارات دقیقی گزارش کند، اما به هر حال این احتمال هست که او در بیان تعالیم خاصی که به‏ هر یک از مؤسسان فرق نسبت می‏دهد، دیدگاه خود را هم گفته و با آن در آمیخته باشد. کشف المحجوب در ادب فارسی نام دو کتاب مهم و مشهور است که یکی نوشته ابو یعقوب سجستانی است و دیگری (همین کتاب) نوشته ابو عثمان هجویری.

کشف المحجوب هجویری تالیفی به فارسی و در عرفان است. هجویری ( ؟ ـ 470ق.) این اثر را در پاسخ به پرسش های دوستی دربارة طریقت تصوف و کیفیت مقامات و معاملات آن نوشته است. تاثیر کتاب هایی چون اللمع و رسالة قشیریه و طبقات سلهمی در این کتاب نشان می دهد هجویری آن آثـار را دیده بوده است و گویا می‌خواسته است که دایره المعارفی از معارف صوفیه تدوین کند.

بعضی این کتاب را قدیم ترین اثر منظم و مضبوط در اصول تصوف می دانند. سرگذشت شماری از مشایخ، معرفی فرقه های صوفیه و آداب ایشان، مباحث سماع و بیان چندی از اصطلاحات عرفانی در شمار مهم ترین مسائل کتاب است.