کسروی و تاریخ مشروطه ایران

نویسنده: سهراب یزدانی
ناشر: نشر نی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 200
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1376 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

هنگامی که در اوایل شعبان ۱۳۲۴ ه.ق ( اواخر شهریور ماه ۱۲۸۵ ش ) دامنه جنبش مشروطه خواهی به تبریز رسید، کسروی جوانی شانزده ساله بود. او در کسوت طلبگی بود و در خانواده ای روحانی پرورش یافته بود. دانش و اطّلاعات سیاسی وی اندک و کم مایه بود. او نه گروههای کوچک روشنفکران و علمای تبریز را، که از دو سه سال پیش تشکیل شده بودند، می شناخت، نه درباره نحوه فعالیت آنها چیزی شنیده بود. حتّی نمی دانست که در تهران، از چند ماه قبل، علمایِ مخالف دولت حرکتی را برای استقرار حکومت قانون آغاز کرده اند که سرانجام به عزل صدراعظم عین الدّوله و صدور « فرمان مشروطه » انجامیده است.

جنبش تبریز، مانند رعدوبرق در روزی تابستانی، کسروی را غافلگیر کرد. او نخستین برخورد خود را با جوش و خروش مشروطه خواهی چنین توصیف می کند:
روزی که در تبریز جنبش آغازید... آن روز یا فردایش... نام مشروطه [ را] شنیدم. نخست بار بود که به گوشم می خورد و پیداست که معنایش نمی دانستم. چون دسته دسته به کنسولگری [ انگلیس]می رفتند من نیز پیروی نمودم. در آنجا کسانی را دیدم که به مردم گفتار می رانند و مشروطه را معنی می کنند: « باید قانونی باشد که مردم از روی آن زندگی کنند. پادشاه به سر خود نباشد. مجلسی برپا گردد که کارها را باسگالش به انجام رسانند. » اینها می بود معنایی که به مشروطه می دادند. من اینها را پسندیدم و به مشروطه دل بستم....

احمد کسروی چه در زندگی و چه در آثارش چهره‌ای بحث‌انگیز بوده است. او در رشته‌های گوناگونی چون زبان‌شناسی، جغرافیای تاریخی، تفکر دینی و مسائل اجتماعی و سیاسی قلم زد. در همه‌ی این عرصه‌ها اندیشمندی سنت‌شکن و نوآور بود. اما پایداری شهرت علمی کسروی اعتبار نوشته‌های تاریخی اوست و پرارج‌ترین پژوهش تاریخی وی بی‌گمان کتاب تاریخ مشروطه ایران است.

در کتاب حاضر تحلیل کسروی از ابعاد مختلف مشروطیت بررسی و بر پایه‌ی دانسته‌های جدید تاریخی ارزیابی می‌شود. نتیجه‌ای که به‌دست می‌آید چنین است: بخش‌های مختلف نوشته‌ی او با یکدیگر همگونی دارند و نشانگر اعتقاد نویسنده به جنبه‌ی مردمی مشروطیت است. از این دیدگاه کسروی بنیانگذار نگرشی نو در تاریخ‌نگاری ایران شناخته می‌شود.

آنچه در این کتاب آمده، جستجویی است در مجموعۀ دوجلدی تاریخ مشروطۀ ایران و تاریخ هیجده‌ساله آذربایجان نوشتۀ «احمد کسروی». بخش اول به زندگی کسروی در دورۀ انقلاب می‌پردازد و تأثیر حوادث آن دوره را بر شکل‌گیری اندیشۀ او بررسی می‌کند و ارزیابی کوتاهی شیوۀ تاریخ‌نویسی وی به دست می‌دهد و چگونگی نگارش تاریخ مشروطیت را تشریح می‌کند.

بخش دوم به بررسی و تحلیل کتاب‌های تاریخ مشروطه ایران و تاریخ هیجده‌سالۀ آذربایجان اختصاص دارد. بخش سوم برآوردی کلی از این دو کتاب با این هدف که موضوع مرکزی آنها شناخته شود و مقام کتاب و نویسنده در تاریخ‌نگاری معاصر ایران مشخص شود.

احمد کسروی چه در زندگی و چه در آثارش چهره‌ای بحث‌انگیز بوده است. او در رشته‌های گوناگون چون زبان‌شناسی، جغرافیای تاریخی، تفکر دینی و مسائل اجتماعی و سیاسی قلم زد. در همه این عرصه‌ها اندیشمندی سنت‌شکن و نوآور بود. اما پایداری شهرت علمی کسروی اعتبار نوشته‌های تاریخی اوست و پر ارج‌ترین پژوهش تاریخی وی بی‌گمان کتاب تاریخ مشروطه ایران است. کسروی که مشروطیت را بهترین نوع حکومت می‌دانست، برای شناساندن جنبش به هم‌میهنان خود تاریخ مشروطیت را نوشت.

او برای روشن کردن حقایق تاریخی، نشان دادن سهم آزادی‌خواهان واقعی و فرصت‌طلبی میوه‌چینان دست به قلم برد. یکی از هدف‌های وی از نگارش تاریخ انقلاب، ترویج آگاهی اجتماعی بود. او می‌خواست ایرانیان خواب‌زدۀ عصر دیکتاتوری را با جنبشی اجتماعی که در راه آزادی و برای استقرار حکومت قانون برپا شده بود، آشنا سازد. در این کتاب تحلیل کسروی از ابعاد مختلف مشروطیت بررسی و بر پایه دانسته‌های جدید تاریخی ارزیابی می‌شود.