کانون نویسندگان ایران به روایت اسناد ساواک

کانون نویسندگان ایران به روایت اسناد ساواک

ناشر: مرکز بررسی اسناد تاریخی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 550
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1382 - دوره چاپ: 1

کیفیت : نو ؛ جلد کتاب رنگ پریدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

مصور

در اواسط دهه چهل، حکومت پهلوی زمینه هایی را فراهم کرد که بتواند صاحبان ادب و هنر را زیر چتر خود بگیرد. این خواست دولتی در مراکزی چون رادیو و تلویزیون ملی ایران به سرپرستی قطبی، وزارت فرهنگ و هنر به وزیری پهلبد و دفتر فرح دیبا به کارگزاری شجاع الدین شفا آغاز گردید و موفق شد گروهی از اهل قلم و هنر را با سیاستهای خود هم آوا و هماهنگ کند. اما شماری از ادیبان و هنرمندان از حضور در زیر این چتر خودداری کردند.

این گروه از نویسندگان با اقدام دیگری از طرف حکومت رو به رو شدند که آن بازبینی کتابها در اداره سانسور وزارت فرهنگ و هنر بود. در سال ۱۳۴۵ این تصمیم عملی شد. نویسندگانی چون غلامحسین ساعدی جلال آل احمد رضا براهنی و سیروس طاهباز در اعتراض به این اقدام دیداری با نخست وزیر وقت امیر عباس هویدا کردند. نتیجه گفت و گوهای این دیدار آن شد که نماینده ای از طرف ایشان مذاکرات را با نماینده های نخست وزیر ادامه دهد. غلامحسین ساعدی عهده دار ی گیری گفت و گوها شد. اما نتیجه ای به دست نیاورد چرا که نویسندگان خواستار لغو بی قید و شرط سانسور بودند و دولت در صدد اعمال آن.

ایجاد تشکلی مستقل برای حمایت از حقوق معنوی و مادی نویسندگان با ناامید شدن از مذاکرات، در ذهن این گروه از نویسندگان پدید آمد. عامل دیگری که به پیدایش تشکلی برای نویسندگان دامن زد اعلام تشکیل کنگره جهانی نویسندگان شعرا و مترجمان بود. پیشقراول فرهنگی حکومت، یعنی فرح دیبا با همفکری افرادی چون شجاع الدین شفا و زین العابدین رهنما برنامه ریزی چنین کنگره ای را آغاز گردند. آنان حوزه دعوت خود را تا نویسندگان انجمن قلم آمریکا و افرادی چون آرتور میلر، چامسکی، ژان پل سارتر و آندره مالرو گسترش دادند به نوشته شمس آل احمد جلال نخستین فردی بود که خطرهای نهانی این کنگره را دریافت - در حالی که عده ای از مدعوین ایرانی شادمان از همنشینی با نویسندگان نامی جهان ذوق زده شده بودند - موضوع را با تعدادی از نویسندگان در میان گذاشت. او به افرادی چون غلامحسین ساعدی، اسماعیل نوری علا، اسلام کاظمیه، سپانلو و ... پیشنهاد کرد این کنگره تحریم شود...

کانون نویسندگان ایران به روایت اسناد ساواک ، یکی از کتابهایی که «مرکز بررسی اسناد تاریخی برای روشنگری زوایای تاریک تاریخ» چاپ و منتشر کرده است ، مجموعة اسناد فعالیتها و حرکتهای کانون نویسندگان ایران است که در معرض دید محققین و پژوهشگران قرار گرفته است.

سخن ناشر و مقدمة این اثر به صورتی موجز در سیزده صفحه فراهم آمده و سند آغازین کتاب «بیانیه درباره کنگره نویسندگان» است که تاریخ 1 /12 /46 را بر خود دارد. از ویژگیهای این کتاب پاورقیهای بسیار و مفصلی است که به طور قطع با تلاش بسیار و عمدتاً از دل پروندهه ای انفرادی و موضوعی ساواک تهیه شده و خوانندگان را اجمالاً با هر یک از اعضای کانون آشنا میکند. نحوة چینش اسناد هم که عمدتاً گزارشهایی است از نشست و برخاست و فعالیتهای فرهنگی ـ سیاسی کانون نویسندگان، محققان و خوانندگان را با روند و ماهیت آن فعالیتها آشنا می کند.

این اثر همچون دیگر آثار منتشره این مرکز از سخن ناشر، مقدمه، متن اصلی کتاب، فهرست اعلام و تعدادی عکس در پایان، تدوین یافته است. آخرین سند، گزارشی است از بیانیه ای که کانون نویسندگان در تاریخ 22 /6 /57 (2537) منتشر کرده است که در آن به دستگیری فریدون تنکابنی و «برقراری حکومت نظامی» و «سرکوب خونین جنبش اعتراضی مردم» اعتراض شدید کرده و از دولت، آزادی همه بازداشت شدگان را خواسته: بیانیه کانون غیررسمی نویسندگان ایران اخیراً بیانیه ای به امضأ «کانون نویسندگان ایران» و با تاریخ 22 /6 /57 (2537 شاهنشاهی) در تهران منتشر گردیده و نسخی از آن در اختیار برخی از مراجعین به پاساژ کتاب فروشیها واقع در 24 اسفند (بعضاً بعنوان محل برگزاری نمایشگاه کتاب از آنجا استفاده میشود) گذارده شده است.

خلاصه متن بیانیه مذکور بشرح زیر میباشد : «بدنبال برقراری حکومت نظامی و سرکوب خونین جنبش اعتراضی مردم، دولت به تعقیب و بازداشت آزادی خواهان پرداخته و جمع کثیری را توقیف کرده است. فریدون تنکابنی نویسنده کتابهای متعدد و عضو هیئت دبیران کانون نویسندگان از بامداد روز شنبه 18 شهریور بی هیچ دلیلی دستگیر شده و تاکنون در بازداشت بسر میبرد. کانون نویسندگان ایران ضمن اعتراض شدید به اقدامات دولت در تعقیب و دستگیری افراد و استقرار حکومت نظامی، خواهان آزادی کلیه بازداشت شدگان میباشد.»

انتشار و توزیع اعلامیه صحت داشته و مطالب بالا در آن درج شده است. اقدامات انجام شده:
1ـ مراتب به نخست وزیری اعلام گردیده است.
2ـ دستور داده شد فریدون تنکابنی آزاد گردد. در پرونده موضوعی 122117 بایگانی شود از سری خارج و به خیلی محرمانه تبدیل شد....

مصاحبه با آقای بهرام بیضائی

متن سند:

س : هوّیت کامل خود را بیان نمائید.
ج : بهرام ـ بیضائی ـ شماره شناسنامه 1119 ـ تولد تهران 1317 ـ نام پدر نعمت اللّه ـ نام مادر نیّره ـ شغل ـ کارمند وزارت فرهنگ و هنر ـ محل کار وزارت فرهنگ و هنر ـ اداره کل فعالیتهای هنری ـ محل سکونت ـ کوی کن (شهر زیبا) بلوک 40 شماره 951 بیضائی س : عضویت خود را در احزاب، جمعیّتها، کانونها و اتحادیه ها بنویسید : ج : عضو کانون نویسندگان ایران.
بیضائی س : سمت و نحوه فعّالیت خود را در کانون نویسندگان ایران بنویسید : ج : سمت عضو علی البدل در هیئت دبیران (هیئت مدیره) کانون.
نوع فعالیت : شرکت در جلسات هیئت دبیران، و دادن نظرات مشورتی.
بدون داشتن حق رای.
در صورت غیبت یکی یا دو تن از اعضای هیئت مدیره حق رای دارم.
هدف کانون نویسندگان ایران دفاع از منافع و حقوق مادی و معنوی اهل قلم است در چهارچوب قوانین موجود و در کادر قانون اساسی ایران.

بیضائی س : محل تشکیل جلسات کانون مذکور در کجاست و تاریخ تشکیل و محل آن را بیان نمائید.
ج : در حال حاضر کانون محل ثابتی ندارد، و داشتن محل ثابت موکول است به ثبت کانون در مراجع ثبتی.
و به مناسبت نداشتن محل ثابت جلسات مرتبی هم ندارد.
محل تشکیل جلسات در حال حاضر در خانه های اعضای هیئت مدیره است، و قرار تاریخ تشکیل هر جلسه ی بعد در جلسه ی قبل گذاشته می شود.
بیضائی س : شما در بیوگرافی خود که قبلاً تنظیم نموده اید نامی از عضویت در کانون نویسندگان نبرده اید در این مورد نظر خود را بیان نمائید : ج : در آن موقع بنده مردد بودم که کانون به ثبت نرسیده از نظر مقامات اداری چه وضعی دارد، و ذکر عضویت خود را موکول کرده بودم به ثبت کانون، چنانکه در بیوگرافی دیگری که چند روز پیش پرکردم به صراحت عضویت خود را در کانون ذکر کردم.
بیضائی س : نوع فعّالیت کانون فوق الذکر چیست و انگیزه تشکیل این کانون چه بوده و ایده آن از طرف چه کسی یا کسانی داده شده است.

ج : هدف کانون دفاع از منافع مادی و معنوی اهل قلم است، از راههای قانونی، کانون بر اساس قوانین موجود (متکی بر قوانین ثبت شرکتها و غیره) و آزادیهای پیش بینی شده در قانون اساسی تشکیل شده است.
اندیشه ی تشکیل کانون از طرف شخص بخصوصی داده نشده بلکه این یک ضرورت بود که مدتها حس میشد که نویسندگان برای تنظیم قانونی روابط بین خودشان و ناشران و نیز تنظیم روابط قانونی بین حقوق معنوی خودشان و دستگاههای اداری مملکت کانونی تشکیل دهند.
فکر تشکیل کانون سالها بود که توسط نویسندگانی مثل خود من بیان می شد، و سرانجام جمعی که کانون نویسندگان فعلی را به وجود آورده متوجه شد که همه در این فکر شریکند.
 از اینجا بود که کانون تشکیل شد.

بیضائی س : شما به عنوان یک نویسنده چه اطلاعاتی در مورد کنگره نویسندگان که قرار بود تشکیل گردد دارید.
ج : اطلاعات من مبتنی بر اخبار رادیو و روزنامه هاست، که قرار بود کنگره ای تشکیل شود و بعد همان رادیو و مطبوعات خبر دادند که فعلاً تشکیل نمی شود.
بیضائی س : علّت عدم تشکیل کنگره مزبور به نظر شما چه بوده است و چه کسانی در این مورد کارشکنی نموده اند.
ج : به علت اینکه ریاست کنگره در مسافرت بودند.
و به نظر بنده هیچگونه کارشکنی از طرف فرد یا افرادی در میان نبوده است.
بیضائی س : تاریخ دقیق تشکیل کانون نویسندگان را بنویسید.
ج : تشکیل کانون تاریخ دقیقی ندارد.
همچنانکه قبلاً گفتم این یک موضوع و پدیده ی آنی نبود تا تاریخ دقیقی داشته باشد، بلکه ضرورت تشکیل آن و گفت و گوی درباره ی آن مدتها بود که بین نویسندگان مطرح بود، در یکی از دفعاتی که نویسندگان و اعضای فعلی کانون دور هم جمع بودند بهتر دیده شد که برای رسمیت دادن به این گفت و گوها و مجمع اساسنامه ای تنظیم شود و کانون به ثبت برسد جلسات و گفت و گوهای نهائی در بهار گذشته رخ داد.

 بیضائی س : انتخابات کانون مذکور در کجا انجام گرفته و چه کسانی در آن شرکت داشته اند.
ج : انتخابات در خانه یکی از اعضاء ـ (گویا آقای کوش آبادی) انجام گرفت و کسانی که در آن شرکت داشتند نویسندگانی بودند که نامشان تا به حال چند بار در مطبوعات اعلام شده.
نشانی این جلسه خیابان شهباز بوده است، نشانی دقیق پستی را نمی دانم.
بیضائی س : نام اعضای شورای کانون نویسندگان و تعداد اعضاء را بنویسید.
ج : اگر منظور از اعضای شورا همان هیئت مدیره (یا هیئت دبیران باشد) اینها هستند : سرکار خانم دکتر سیمین دانشور.
آقای نادر نادرپور، آقای به آذین، آقای سیاوش کسرائی، آقای داریوش آشوری، و اعضای علی البدل : آقای دکتر غلامحسین ساعدی، بهرام بیضائی، تعداد اعضای کانون فعلاً گویا در حدود 50 نفر است.
رئیس کانون خانم دکتر سیمین دانشور است.
بیضائی س : نام و شهرت اعضای کانون را با توجّه به شغل و آدرس کار یا محل سکونت بنویسید.
ج : شغل و آدرس کار یا محل سکونت افراد را نمی دانم.

و از اسامی آنها تا آنجا که یادم است اینها را ذکر می کنم : آقای اسماعیل نوری علاء، آقای محمد علی سپانلو، آقای احمد رضا احمدی، آقای منوچهر شیبانی، آقای علی اکبر کسمائی، آقای م.
آزاد.
آقای کیومرث منشی زاده، آقای اکبر رادی و عده ی دیگری که اسامی شان اعلام شده است.
بیضائی س : هر نوع اطلاع دیگری که از کانون مذکور دارید بنویسید.
ج : اطلاع دیگری ندارم.
کانون نویسندگان تا به حال وضع خودش را در آنچه مطبوعات درباره اش نوشته اند و یا راههای قانونی که دارد طی می کند مشخص کرده.
کانون قصد دارد تا با پیشنهاد و برقراری قوانینی در مورد روابط نویسنده و ناشر، و قوانین دیگری در مورد روابط نویسنده و مراجع اداری، از اتلاف وقت تک تک افراد در مورد کار چاپ و نشر آثارشان جلوگیری شود، و محیطی به وجود آید که در آن نویسنده با فراغ خاطر به خلق و نشر فرهنگ و ادب مشغول شود.
بیضائی س : صحّت اظهارات خود را بچه وسیله گواهی می نمائید.
ج : بوسیله ی امضاء اظهاراتم.
بیضائی