چهره اسکندر در شاهنامه فردوسی و اسکندرنامه نظامی

نویسنده: غلامحسین بیگدلی
ناشر: آفرینش
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 300
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1369 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو ؛ لبه جلد کتاب زدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

اسکندر مقدونی، یکی از چهره های تاریخ ساز و اثرگذار در تاریخ و تمدن بشر بوده است. جای شگفتی است که درباره هیچ شخصیت اسطوره ای و تاریخی تاکنون به اندازه اسکندر اثر مستقل به زبان فارسی تالیف نشده است؛ افزون بر بسیاری از متون تاریخی که به گونه ای مفصل درباره زندگی و شخصیت اسکندر سخن گفته اند، در هشت اثر به صورت نظم یا نثر به داستان زندگی اسکندر پرداخته شده است، از این تعداد سه اثر به نثر نگاشته شده و پنج اثر در قالب شعر سروده شده است.

از آن جا که پژوهش های صورت گرفته تا کنون بیشتر در پیوند با شخصیت اسکندر در آثار منظوم؛ بویژه شاهنامه و اسکندرنامه نظامی بوده و به آثار منثور در این باره توجهی نشده است، در این کتاب کوشش شده، برای شناخت دقیق تر و جزیی تر چهره افسانه ای اسکندر رفتار، گفتار و کردار اسکندر و هم چنین دیدگاه های مؤلفان آثار پدیده آمده درباره اسکندر بررسی و تحلیل شود و ...

... اسکندر چپاولگری بود که دودمان هخامنشیان را بر باد داد. اما نظامی او را تا جایگاه پغمبری برمی‌کشد و او را قهرمان داستانش می‌کند. او چنان در وصف اسکندر زیاده‌گویی می‌کند که خواننده شگفت‌زده می‌ماند. اسکندر نظامی یک موجود درک‌ناپذیر است. موجودی که هم اهل حکمت و فلسفه است، هم با ارسطو دمخور است، هم پیامبر است و... بسیار چیزهای دیگر. نظامی او را آفریده تا کسی همانند کیخسرو را بسازد و با فردوسی چشم و همچشمی کند، اما نمی‌داند که دست او از اندیشه خردورزانه فردوسی کوتاه است. آرمان نظامی جز این نیست که با فردوسی رقابت کند. اما آن‌چه در برابر کیخسرو شاهنامه می‌آفریند، غول بی شاخ و دمی به نام اسکندر است.

فردوسی هنگامی که جنگ را وصف می‌کند، می‌داند که یگانگی لحن را باید فراموش نکند، از این رو درآمدن خورشید را به سنانی همانند می‌سازد که به هر سو روانه است. اما نظامی در ابتدای هر جنگ، ساقی‌نامه می‌گوید و از شراب، غم و اندوه سخن می‌گوید. این را دیگر نمی‌توان حماسه نامید، بلکه غناست. البته نوآوری ساقی نامه سرودن به جای خود، همچنان که حافظ این شیوه از سخن گفتن را از او گرفت. اما ساقی نامه، همگرایی با جنگ ندارد و خواننده اثر حماسی را سست می‌کند و روح دلاوری او را از بین می‌برد. نظامی، چنین روحیه‌ای دارد و وجودش سرشار از مهرورزی و عشق است.