چهار تیاتر میرزا آقا تبریزی

چهار تیاتر میرزا آقا تبریزی

نویسنده: میرزا آقا تبریزی
به کوشش: محمدباقر مومنی
ناشر: ابن سینا تبریز
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 240
اندازه کتاب: رقعی لب برگشته - سال انتشار: 1356 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : درحد نو

 
مروری بر کتاب  

این چهار تیاتر، چهار نمایشنامه­‌ایی است که میرزا آقا برای آخوندزاده فرستاده است. در ضمن احتمال چاپ­‌های دیگر از نمایشنامه­‌های میرزا آقا تبریزی، هم بدون نام میرزا آقا و هم به نام میرزا ملکم خان وجود دارد. برای نمونه محمدباقر مومنی می­‌نویسد: خود من یکی از این نمایشنامه­‌ها را دیده‌­ام که در قطع خشتی در مطبعه عبدالله قاجار در تهران بدون نام نویسنده پس از اعلام مشروطیت چاپ شده بود.

میرزا آقا تبریزی، نمایشنامه‌نویس آغازگر ایرانی دوره قاجار است که برای نخستین بار در سدهٔ سیزدهم قمری نمایشنامه‌هایی به زبان فارسی تصنیف کرده است. در بارهٔ زندگی میرزا آقا تبریزی دانسته‌های اندکی در دست است که بیشتر آنها برگرفته از نامه‌های او به میرزا فتحعلی آخوندزاده است. بر این اساس، نام وی میرزا آقا، نام پدرش محمدمهدی و اهل تبریز بود. او ظاهراً از کودکی در تبریز به فراگیری زبانهای فرانسوی و روسی پرداخته‌است.

پس از آن وارد خدمت دولت شد و در «معلم‌خانهٔ دولتی» (دارالفنون) به مدت چند سال مترجم معلمان اتریشی بود و سپس در ۱۲۷۹ قمری مأمور خدمت در سفارتخانه‌های ایران در بغداد و استانبول گردیده و در آنجا به دریافت نشان «مجیدیه» از دولت عثمانی توفیق یافت. در حدود سال ۱۲۸۰ قمری به تهران بازگشت و در سفارت فرانسه به عنوان منشی اول مشغول به کار شد. آنچنان‌که در نامه‌ای برای میرزا فتحعلی آخوندزاده می‌نویسد:

«این بنده اسمم میرزا آقاست و از اهالی تبریز هستم. از طفولیت به آموختن زبان فرانسه و روسی شوق کردم و زبان فرانسه را به قدری که در نوشتن و ترجمه و تکلم رفع احتیاج شود تحصیل کردم و از زبان روسی نیز قدری بهره دارم. بعد از خدمات چندساله در معلم خانهٔ پادشاهی و مأموریت در بغداد و اسلامبول قریب هفت سال است که به اذن اولیای دولت، در سفارت دولت فخیمه فرانسه مقیم تهران منشی اول هستم.»

نمایشنامه‌های میرزا آقا در دوران حکومتهای ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، امکان چاپ نیافت و تنها با آغاز نهضت مشروطیت، نمایشنامهٔ «طریقهٔ حکومت زمان‌خان» در فاصلهٔ سالهای ۱۳۲۴–۱۳۲۶ قمری بدون ذکر نام مؤلف در مطبعهٔ دولتی به چاپ رسید. اندکی بعد، نمایشنامه‌های «سرگذشت اشرف خان»، «طریقهٔ حکومت زمان خان» و «حکایت کربلا رفتن شاهقلی میرزا»، این‌بار هم بدون ذکر نام مؤلف در پاورقی روزنامهٔ اتحاد چاپ تبریز منتشر شد. در ۱۳۰۰ خورشیدی همان ۳ نمایشنامه بر اساس نسخه‌ای متعلق به فردریک روزن وزیر مختار آلمان در تهران، با عنوان مجموعهٔ مشتمل بر ۳ قطعه تئاتر منسوب به میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله در برلین به چاپ رسید.

فهرست

مقدمه 
در سبب تصنیف کتاب
سرگذشت اشرف خان
حکومت زمان خان
کربلا رفتن شاه قلی میرزا
عشق بازی آقای هاشم خلخالی
در نیتجه نگارش کتاب
سواد جواب میرزا فتحعلی
ملحقات
نامه های میرزا آقا تبریزی
تصاویر