چراغ برات خراسان ، فروردگان باستان

چراغ برات خراسان ، فروردگان باستان

نویسنده: مهدی سیدی
ناشر: پاژ
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 102
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1374 - دوره چاپ: 1

کیفیت : نو ؛ مزین به نوشته و امضای نویسنده

مروری بر کتاب

آیین چراغ برات در خراسان دارای قدمتی هزار ساله است و آین آیین از قبل از ورود اسلام به ایران وجود داشته است به گونه‌ای که ایرانی‌ها قبل از ورود اسلام به این سرزمین آیینی برای گرامیداشت ارواح خود(فروردگان) در اواخر اسفند داشته‌اند که هنوز این سنت در نقاط مختلف کشور رواج دارد و مردم با حضور بر سر مزار عزیزان از دست رفته خود و در جمعه آخر سال خیرات می‌کنند.این سنت یکی از شناخته شده ترین سنت‌ها در بین مردم خراسان است و مردم این خطه از کشور در این روزها با حضور بر سر مزار از دست رفتگانشان از خداوند متعال طلب مغفرت می‌کنند.

نویسنده درباره مراسم شب‌های چراغ برات که در خراسان بزرگ مرسوم است ، می گوید: چراغ برات آیینی بوده که خراسانی‌ها آن را از روزهای پایانی اسفند به روزهای آستانه نیمه شعبان انتقال دادند و آن را شب‌های چِک نامگذاری کردند که بعدها این ایام با نام شب‌های چراغ برات در خطه خراسان بزرگ تغییر یافت.

در واقع کلمه چِکی که امروزه رایج شده و از آن در کارهای روزمره استفاده می‌شود ، فارسی بوده و در قرون اولیه اسلامی بدین سبب آن را چَک می‌نامیدند که به ارواح مردگان سند آزادی داده می‌شد تا به زمین آمده و به خانه‌های زمینی خود بروند و بر همین اساس بود که در آن زمان مردم معتقد بودند که چراغ‌های خانه در این شب‌ها باید روشن باشند و همچنین بر سر مزارها نیز چراغ‌هایی را روشن می‌کردند که همین امر سبب شد تا این شب‌ها را با نام شب‌های چراغ برات بشناسند. این در حالی است که عرب‌ها نیز آن را به عنوان «لیله‌الصک» می‌شناختند.

آیین چراغ برات را خراسانی‌ها ابداع کردند و در ایران کنونی از بسطام که مرز خراسان است به آن طرف ، دیگر این رسم را با نام چراغ برات نمی‌شناسند ؛  بلکه جمعه آخر سال را به همان سبک ایران قدیم به این امر اختصاص می‌دهند ، چرا که ایران پیش از اسلام روزهای پایانی اسفند را به مردگان اختصاص می‌دادند که همان آیین فروردگان نامیده می‌شد.

در واقع فروردگان بدین سبب بود که به روح ، فروهر می‌گفتند یعنی روان و روح. چون آن‌ها بر این باور بودند که فروهرهای مردگان و درگذشتگان به زمین نزول می‌کنند ، آن را فروردین نامیدند و آیینی را برای استقبال از این فروهرها ایجاد کردند که با نام فروردگان به رسمیت شناخته شد.

بزرگان زیادی از جمله ابوریحان بیرونی ، رودکی ، علما و سایر بزرگان اشاره‌های زیادی به این موضوع داشته‌اند ، حداقل از هزار سال پیش این رسم رایج بوده و در ادبیات ما نیز اسنادی برای اثبات این موضوع موجود است، به گونه‌ای که حتی در اشعار حافظ ، سعدی و سایر شاعران برای این مراسم اشعاری سروده شده است ، حافظ در این باره می‌گوید:
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی/ آن شب قدر که این تازه براتم دادند

این مراسم نیز در بلخ ، سمرقند ، بخارا و هندوستان نیز با همین نام شناخته می‌شود. قدیمی‌ترین سند در ارتباط با این شب‌ها نیز موجود است ، به نوعی که رودکی در یکی از ابیات خود به این موضوع اشاره داشته و این نشان دهنده این امر است که در گذشته‌های دور ، این ایام را برگزار می‌کردند و به آن نیز «لیله‌الچک» می‌گفتند و این سندی است که نشان می‌دهد که این رسم در خراسان بزرگ از قدمت دیرینه‌ای برخوردار است. رودکی چنین می‌گوید:
چراغان در شب چَک انچنان شد/ که گیتی رشک هفتم آسمان شد