پژوهشی پیرامون صید، دریا، آبزیان خلیج فارس ؛ زرکوب

پژوهشی پیرامون صید، دریا، آبزیان خلیج فارس

نویسنده: حسین نوربخش
ناشر: امیر کبیر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 442
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1370 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت : نو ؛ لبه روکش کتاب سیاهی و سائیدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب 

تصاویر گلاسه رنگی

از دیرباز دریا یکی از منابع اصلی تأمین موادغذایی بشر بوده و جانوران دریایی پس از گیاهان بیشترین سهم را در رژیم غذایی انسان ها داشته اند. ماهیگیری یکی از مهمترین عوامل بقای جوامع کهن بوده است. همچنین می توان گفت که ماهیگیری یکی از اولین و اساسی ترین دلایل زندگی بشر در کنار یکدیگر بوده است. ایران نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی بسیار مناسب و دسترسی به آبهای آزاد، امکانات بالقوه ای در زمینه ی ماهیگیری دارد.

در این مقاله، ابتدا ویژگی های ماهیان خلیج فارس بیان شده و تفاوت آنها با ماهیان دریای مازندران مورد بررسی قرار می گیرد؛ سپس از ارزش غذایی ماهی سخن می رود؛ آنگاه در بخش اصلی مقاله مباحثی در ارتباط با ماهیگیری، از جمله قدمت ماهیگیری، وسایل صیادی، مهمترین بنادر صیادی، نگاهداری مازاد ماهی صید شده و تجارت ماهی خشک مورد بررسی قرار می گیرد.

خلیج فارس از هزاران سال قبل یکی از مهمترین مراکز صید ماهی و یکی از پرارزش ترین ذخایر غذایی ایران و کشورهای پیرامونش بوده است. بعد از مروارید، بیشترین درآمد ساکنین سواحل از راه صید ماهی بوده است.در خلیج فارس صید مروارید و صدف در سابق رونق بسیار داشت اما به علت صید بی رویه، از مقدار آنها کاسته شد و صید ماهی جای آنها را گرفت.

صنعت صید در ابتدا به عنوان یک حرفه ی مستقل و گسترده نبود. صید ماهی به شیوه ی سنتی بود و بیشتر صید و صیادی به آبهای ساحلی محدود می شد. بشر نمی توانست از ساحل زیاد دور شود، مدت زمان صید بیش از چند ساعت تا یک روز نبود. ساکنین سواحل خلیج فارس ماهی را به صورت خشک شده مصرف می کردند. به دلیل اینکه بنادر و جزایر خلیج فارس منبع فراوان ماهی بود، آنها حتی در مبادلات تجاری خود از ماهی برای به دست آوردن مایحتاج دیگر خود استفاده می کردند.مهمترین بنادر و جزایر صیادی در کرانه های شمالی خلیج فارس قرار دارند. با وجود صید مداوم و همیشگی اما این سواحل همچنان مملو از دسته های ماهی هستند.

ماهیگیری یکی از قدیمی ترین فعالیت های بشری در جهت رفع نیازهای اساسی او بوده است. قدمت ماهیگیری به دوران میان سنگی ( حدود ده هزار سال پیش ) ‌باز می گردد. کشفیات باستان شناسی با معرفی تکه های صدف، استخوان های ماهی و نقاشی های دیواری حاکی از آن است که در دوران پیش از تاریخ ماهی منبع غذایی مهم و تأثیرگذاری بوده است. در خلیج فارس بعد از آنکه ملل ساکن آن به فایده ی راه آبی پی بردند و قایق و سپس بادبان را اختراع کردند و کمی بعد با شناختن پارو باد را مهار کردند و تحرک روی آب را افزایش دادند، پیشرفت فنی مزبور سرانجام به انسان اجازه داد وارد دریا و آب های ساکن شود. این آغاز ماهیگیری و همچنین مراوده و داد و ستد با ساکنان کرانه های دریا بود. 

دریاها همه بخشنده نیستند؛ اما تقصیر همیشه از دریا نیست، ساحل چنین دریاهایی بیشتر گناهکارند. وقتی ساحل بریده و سنگلاخ باشد چنانکه نتوان زورق را به خشکی کشید و پوسته ای هم در کار نیست، به ناچار دریا متهم می شود. به خاطر همین است که راه و روش شکار ماهی در هر وجب از ساحل جنوب متفاوت است. صید ماهی و میگو در خلیج فارس از زمان های کهن به روش ابتدایی و سنتی رایج بوده است.  آثار به دست آمده از اعصار دیرین نشان می دهد که انسان نخستین اولین بار از دست های خود برای صید ماهی استفاده کرده است. 

سنگ هایی نیز به دست آمده است که نحوه ی صیقل و برش های آنها نشان می دهد که فرسایش و عوامل طبیعی عامل تغییر در آنها نبوده بلکه در زمره ی ابزارهای شکار قرار می گرفته اند. در آبهای داخلی با استفاده از چماق و نیزه می توانستند ماهی های بزرگ را صید نمایند و بعدها با سد کردن مسیر رودخانه و نهرها توسط شاخ و برگ و ساقه ی باریک درختان، توانستند ماهی های کوچکتر را صید کنند. بعد از آن، قلاب ماهیگیری اختراع شد و از طعمه برای به دام انداختن ماهی استفاده گردید.