پویایی نقد

نویسنده: حسن قاضی مرادی
ناشر: اختران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 340
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1394 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

در بخش نخست کتاب، او از منظری فلسفی- سیاسی و در پرتو آرای کانت و فوکو به مفهوم نقد و چگونگی تحقق آن می‌پردازد. بخش دوم نیز شامل هشت نقد درباره آرایی از اندیشمندانی مثل محمدعلی کاتوزیان، حسین بشیریه، بابک احمدی، ماشاءلله آجودانی و... است.

سوژه و قدرت مهم‌ترین عناصر فلسفه فوکواند. فوکو در تبیین قدرت به‌جای پرداختن به چیستی آن به چگونگی اعمال آن می‌پردازد. او در این کار دریافت سنتی از قدرت را، در کل، کنار می‌گذارد. می‌گوید:
«هنگامی که از «قدرت» صحبت می‌شود شنونده بی‌درنگ به ساختار سیاسی یا حکومت یا طبقه حاکم و یا سرور در مقابل برده و جز آن می‌اندیشد. اما این به هیچ‌وجه منظور من از رابطه قدرت نیست. به گمان من، قدرت در تمامی رابطه‌های انسانی حضور دارد. خواه این رابطه با زبان برقرار شود، خواه رابطه عاشقانه باشد و خواه رابطه اقتصادی. در همه این رابطه‌ها یک طرف می‌کوشد طرف دیگر را مهار کند و زیر فرمان بگیرد».

از ‌این‌رو، قدرت در نظر فوکو،‌ در واقع، رابطه قدرت است؛ رابطه‌ای که مبتنی بر عمل است؛ عملی که بر عمل «دیگری» تأثیر می‌گذارد و آن را مطابق با منافع و مصالح اعمال‌کننده قدرت تحت نظارت می‌گیرد، سمت‌وسو می‌دهد. وظیفه‌مند می‌کند، با پیروی درمی‌آمیزد، محدود می‌کند، به بن‌بست می‌کشاند و... .

فوکو می‌نویسد: «قدرت تنها وقتی وجود دارد که در قالب عمل درآید،...» (فوکو، ١٣٧٦، ٣٥٧) و ادامه می‌دهد: «شاخصه رابطه قدرت این است که قدرت وجهی از عمل است که مستقیما و بلاواسطه بر روی دیگران عمل نمی‌کند... در عوض قدرت بر روی اعمال آنها عمل می‌کند، عملی بر روی عمل است. عملی بر روی اعمال موجود یا بر روی اعمالی که ممکن است در زمان حال یا آینده پیدا شوند».

در این تعریف مفهوم «حکومت» فقط محدود به رابطه حاکمیت سیاسی و مردم نیست؛ بلکه فوکو این مفهوم را برای هر رابطه‌ای به کار می‌برد که در آن قدرت جاری است و عمل می‌کند. از نظر فوکو نقد در رابطه سه‌گانه قدرت، حقیقت و سوژه مطرح می‌شود. اگر قدرت می‌کوشد تا از طریق تحمیل نظام حقیقت خود بر سوژه به سوژه‌پردازی آن اقدام کند سوژه نیز با ابزار نقد علیه این سوژه‌‌پردازی‌شدن خود مقابله می‌کند. این مقابله ازآن‌رو ممکن است که در رابطه قدرت، مقاومت وجود دارد. قدرت، مقاومت سوژه علیه خود را ناممکن نمی‌کند. به همین علت، سوژه با مقاومت خود در برابر قدرت می‌کوشد هرچه بیشتر از فشار قدرت بر خود بکاهد و به سخن فوکو، تحت حکومت قرار نگیرد. این عمل سوژه، حامل قدرت است و موجب می‌شود که در رابطه قدرت، قدرت از پایین به بالا نیز جریان یابد.

فهرست

استبداد هرج ومرج‌طلبی است (نقدی بر تبیین محمدعلی کاتوزیان از تحولات سیاسی تاریخ ایران)،
نظریهٔ دولت مطلقه در ایران (نقد نکته‌ای از کتاب «موانع توسعه سیاسی در ایران») نوشتهٔ حسین بشیریه،
تز یازدهم (نقد نکته‌ای از کتاب «مارکس و سیاست مدرن») نوشتهٔ بابک احمدی،
امنیت اقتدارگرا ـ امنیت دموکراتیک (نقدی بر یکی از آرای ماشاءالله آجودانی در کتاب مشروطهٔ ایرانی)،
امرِ به «آزادی» (نقد نکته‌ای از کتاب «مشروطهٔ ایرانی» نوشتهٔ ماشاءالله آجودانی)،
آهِ انسان ستمدیده (نقدی بر گفته‌ای از دکتر هاشم آقاجری)،
انکار مدعی (نقد نکته‌ای از مقدمهٔ کتاب «جدال قدیم و جدید») نوشتهٔ جواد طباطبایی،
حیرت‌انگیزی «نظریه انحطاط ایران» (نگاهی انتقادی به کتاب «دیباچه‌ای بر نظریه انحطاط ایران») نوشتهٔ جواد طباطبائی