پس از سقوط دیکتاتوری و تحمیلات متفقین به ایران ؛ تاریخ بیست ساله ایران ؛ گالینگور

پس از سقوط دیکتاتوری و تحمیلات متفقین به ایران

نویسنده: حسین مکی
ناشر: ایران - علمی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 550
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1366 ~ 1364 - دوره چاپ: 2 ~ 1 

کمیاب - کیفیت : در حد نو ~ نو

مروری بر کتاب

مصور

تاریخ بیست ساله ایران 8

تاریخ بیست ساله ایران، نام اثری است هشت جلدی به نگارش و تالیف (و تحقیق) حسین مکی. این اثر از بسیاری از جهات یک اثر منحصر به فرد محسوب می‌گردد. برای نخستین بار در طول تاریخ معاصر ایران، نگارش و نشر یک اثر بیش از چهل سال به طول انجامیده‌است.

این اثر که بخش‌هایی از مجلد نخست آن در سال ۱۳۲۱ در روزنامه مهر ایران منتشر می‌شده، سر انجام در سال ۱۳۶۴ (جمعا چهل و سه سال) به چاپ جلد نهایی (جلد هشتم)رسیده‌است.بر خلاف نام کتاب، این اثر به شرح وقایع ۱۲۹۹ تا ۱۳۲۳ (بیست و چهار سال) می‌پردازد.برخی معتقدند که کتاب‌های زندگانی سیاسی سلطان احمد شاه و نفت و نطق مکی (هر دو به قلم همین نویسنده)را نیز می‌توان به عنوان مقدمه و موخره تاریخ بیست ساله ایران در نظر گرفت .در خصوص این کتاب، مقالات مختلفی توسط نویسندگان داخلی و خارجی معاصر نگاشته شده و اسناد گزارش‌ها و راپورت‌های زیادی هم در ساواک و تامینات تهیه گردیده‌است.

از نقاط قوت این کتاب به نحوه استدلال و منابع قوی که در این کتاب استفاده شده و نیز به نثر افشاگرانه مکی در تالیف آن می‌توان اشاره نمود.همچنین ضعف در ارجاع به منابع و مستند سازی (علی رغم آنکه هنوز مطلب کذبی در آن یافت نشده‌است) و همچنین لحن جانبدارانه آن به لحاظ آنکه مکی خود به عنوان نماینده مجلس مخالف نقشی در جریانات داشته‌است، از نقاط ضعف کتاب به شمار می‌آیند.

نویسنده نسبت به حوادث سال‌های 1919 تا 1925 دقت ویژه مبذول داشته که در تاریخ آینده ایران تاثیر بسیاری داشته است. وی در تاریخ بیست ساله ایران به این موضوع اهمیت ویژه‌ای داده است. وی این اثر را در سال‌های 1944 و 1946 منتشر کرده است. این کتاب درباره بورژوازی ایران و تاریخ تشکل و شکوفایی آن به طور کامل توضیح دارد. سال 1921 را که سال انقراض خاندان قاجار و استقرار سلسله پهلوی بوده آغاز تاریخ نوین ایران می‌شمارد. مکی در جلد نخست کتاب مقدمات و موجبات تحول، در جلد دوم حوادثی که باعث انقراض قاجاریه شد و در جلد سوم روی کار آمدن سلسله پهلوی را ضبط کرده است.

 وی در بیان روی کار آمدن سلسله پهلوی و انقراض سلسله قاجار، حرکت آزادی‌بخش ملی را با دگرگونی در دولت و به اصطلاح انقلاب دولتی متقارن هم می‌داند، در صورتی که کودتای 1921 با زور سرنیزه قزاق‌ها و فرماندهی رضاخان و حمایت و پشتیبانی انگلیسی‌ها انجام پذیرفت. این حرکات را مکی حادثه مهم تاریخی به‌شمار می‌آورد. بعد از این در ایران دیکتاتوری شروع شده و بر روشنفکران تضییق وارد می‌آید و هنوز هم ایران از آثار آن دیکتاتوری رنج می‌برد.

مکی جزو آن عده قلیل از مورخان بورژوازی ایران است که تاثیر انقلاب روسیه را بعد از انقلاب اکتبر مشخص می‌کند. بعد از جنگ بین‌الملل اول، برپایی حکومت کمونیستی، محو شدن دیکتاتوری تزاریسم در روسیه افکار نوینی در دنیا ایجاد کرد که تاثیر آن در تمام ممالک و همچنین در ایران ظاهر شد. او در عین حال خوب درک می‌کند که تاثیرات خارجی بدون داشتن زمینه داخلی امکان‌پذیر نبوده و ایران در آن شرایط نمی‌توانسته است کار را به برانداختن و تحول دولت بکشاند. به نظر وی رژیم قاجار پوسیده بود و دستگاه‌های دولتی زنگ زده، امکانات نارسا، خزانه خالی و... مکلی بر این عقیده است که در تحول سوم حوادث (اسفند) و در جریان این حوادث از نارسایی‌ها و نارضایتی‌ روشنفکران علیه ارتجاع به خوبی بهره‌برداری شده و در به دست آوردن حکومت مردم را بازیچه دست خویش کرده‌اند.

نویسنده معترف است که در تهیه و آمادگی کودتای سوم اسفند و به ثمر رساندن این تحول انگلیسی‌ها نقش اساسی را ایفا کرده است. وی با ارائه اسناد و مدارک نشان می‌دهد که از سال 1921 تا 1923 هیات حاکمه وقت متحد و دارای تشکیلات صحیح و مرتب نبوده‌اند و کارها از روی نظم و تربیت جریان نداشته و فقط طرفداران رضاخان مسلط بر امور بوده، در کارهای دولتی و شهرداری و در شهرستان‌ها دخالت کرده، کشور را اداره کرده‌اند تا این‌که نمایندگان دوره پنجم قانونگذاری رضاشاه را به سلطنت برگزیدند.مکی عقیده به مشروطیت دارد او معتقد است حکومت صحیح قانونی سبب پیشرفت و ثبات مملکت خواهد شد، این قسم حکومت را انسان پرور و دادگستر می‌شمارد. اجرای قوانین مشروطیت را باعث ترقی و تعالی کشور می‌داند و البته وی چنین حکومتی را در وجود شخص احمدشاه می‌بیند و معتقد است که این پادشاه همیشه تابع قانون بوده است.

او علت ضعف و انحطاط ایران را در دوره حاکمیت سلاطین قاجار ناشی از کوته‌بینی پادشاهان این سلسله و بی‌لیاقتی دستگاه‌های حکومتی آنان می‌داند، به حدی که این بی‌لیاقتی‌ها کار را بدانجا کشانید که کشور به آغوش استعمارگران بیفتد. همچنین درباره شخص احمدشاه معتقد است که وی یک دیپلمات عاقل و وطن‌خواه بوده است و با هر گونه نفوذ بیگانه در کشور مخالفت داشته است. وی انحلال مجلس را در دوره جنگ جهانی اول از طرف احمدشاه یک قدم مثبت به شمار می‌آورد زیرا احمدشاه بر این باور بود که این مجلس فقط آلتی در دست بیگانگان بوده است ولی در حقیقت این انحلال از طرف شورای سلطنتی و درباریان عملی شده است.

مکی مدرس را بزرگترین رجل سیاسی سال‌های 20 می‌شمارد که نماینده روحانیون عالی‌مقام بوده و کسی است که پس از جنگ بین‌الملل اول در زندگانی اجتماعی و سیاسی ایران نقش مهمی داشته است. وی از مدافعان سلسله قاجار و طرفدار جدی فئودالیسم و مخالف هر نوع اصلاحات مترقیانه و در راس جناح راست نمایندگان مجلس بوده است. مکی وطن‌خواهی او را تقدیس می‌کند، او را محکم و با پبات رای می‌خواند و در حق وی می‌گوید: مدرس بازیگر عصر طلایی نبوده، او شهید راه آزادی، عذاب کشیده و وطن‌دوست بود، همیشه معتقدات محکم داشت و مثل دیگران عقاید خود را هرگز عوض نمی‌کرد.