وضعیت پسامدرنیته

نویسنده: دیوید هاروی
مترجم: عارف اقوامی مقدم
ناشر: پژواک
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 480
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1390 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

مصور - تحقیق در خاستگاه های تحول فرهنگی

پست مدرنیسم مجموعه یی از اندیشه ها و رویکردها شناخته می شود که با مباحثی پیچیده عمدتا از هرتفسیر و تشریح کلی می گریزد. دیوید هاروی در کتاب خود «وضعیت پست مدرنیته: تحقیق در خاستگاه های تحول فرهنگی» می کوشد تا پسامدرنیته را در حکم شرایطی تاریخی - جغرافیایی تبیین و تفسیر کند و راه را بر خوانش انتقادی آن بگشاید.

هاروی وضع کنونی ما در جهان معاصر یعنی وضع پسامدرنیته را در حکم شرایطی تاریخی ارزیابی می کند که واکنش متفاوتی به فرآیند پایدار مدرنیزاسیون و بازتاب یا نشانه یی از تحول بنیادی در ماهیت مدرنیزاسیون به سوی نوعی جامعه «پساصنعتی یا حتی پساسرمایه داری» است، درست همان گونه که مدرنیسم واکنش زیبایی شناختی آشفته و متلون به شرایط مدرنیته است که از فرآیند خاص مدرنیزاسیون نشات گرفت.

دیوید هاروی با دقت شیوه شکل گیری اشکال فرهنگی پست مدرن را تعقیب کرده و رابطه ضروری آن را با ظهور شیوه های منعطف تر انباشت سرمایه و مرحله نوینی از «فشردگی زمان - فضا» (اصطلاحی برای توصیف فرآیندی که به نظر می رسد تجربه زمان را شتاب بخشیده و اهمیت فاصله در لحظه معین تاریخی را کاهش داده است) در سازمان سرمایه داری نشان می دهد.

در مطالعه یی همه جانبه، هاروی صنعت و رمان و شهرسازی و معماری تا سینمای جدید و موسیقی را مورد نقدی تمام عیار قرار می دهد و با تیزبینی فرآیندهای اجتماعی و اثر گذاری آنها را بر تمام عرصه ها به دقت مورد پژوهش قرار می دهد. او زمانه آشوبناک ما را که در آن تجربه زمان و فضا تغییر یافته است، اعتماد به همراهی داوری های علمی و اخلاقی فروریخته، زیبایی شناسی بر اخلاق به منزله هسته اولیه دغدغه های اجتماعی و فکری سیطره یافته، تصاویر بر روایت ها غلبه کرده، آنیت و گسستگی بر حقایق ابدی و سیاست های هماهنگ پیشی گرفته و تبیین ها از قلمروهای مادی و مبانی سیاسی - اقتصادی به سوی ملاحظه کنش های خودآیین فرهنگی و سیاسی تغییر جهت داده اند، محصول بحران انباشت مازادی می داند که ناشی از اقتصادی جادویی است که به جای تولید تجارت سنتی به تولید وام روی آورده و با ژست، کاریزما و لفاظی با بی توجهی آشکار به اخلاق بر قله عاطفه عمومی سوار است.

هاروی با بررسی تاریخی سیرگذار از مدرنیته به پسامدرنیته در فرهنگ معاصر و دگرگونی سیاسی اقتصادی سرمایه داری متاخر سده بیستم شرایط مادی و اجتماعی آن را تشریح و تفسیر می کند. و زمان و فضا را به منزله منابع قدرت اجتماعی تفسیر می کند. به عقیده هاروی کنش های فضایی و زمانی هرگز در امور اجتماعی خنثی نیستند. آنها همواره نوعی محتوای طبقاتی یا دیگر مضامین اجتماعی را بیان می کنند و به شکلی آشکار کانون مبارزه شدید اجتماعی اند.

این امر هنگامی که با شیوه های تلاقی فضا و زمان با پول مواجه می شویم، همچنین مواقعی که تلاقی مذکور با توسعه سرمایه داری عجین می شود، به شکلی مضاعف رخ می نماید. زمان و فضا از طریق سازمان کنش های اجتماعی که ارکان تولید کالایی هستند تعریف می شوند.

با این حال نیروی انباشت سرمایه (و انباشت مازاد)، به همراه شرایط مبارزه اجتماعی، مناسبات مذکور را متزلزل می کند. به همین دلیل هیچ کس به طور کامل «زمان و مکان درست هر چیزی» را نمی داند. از منظر هاروی حتی بخشی از تزلزلی که سرمایه داری را به منزله فرماسیون (صورت بندی) اجتماعی دچار آشفتگی می کند از بی ثباتی مندرج در اصول فضایی و زمانی نشات می گیرد که زندگی اجتماعی باید بر محور آنها سازمان دهی شود (جدای از شیوه هایی که در جوامع سنتی آیینی می شود).

مبنای فضایی و زمانی بازتولید نظام اجتماعی طی مراحلی از تحولات حداکثری، مشمول شدیدترین گسست هاست و البته در چنین برهه هایی تغییرات عمده در نظام های بازنمایی، اشکال فرهنگی و حس فلسفی بروز می کند.

در ادامه هاروی فضا و زمان اکنون را صحنه بازی اقتصاد کازینویی در سیطره بورس بازی و تشکیل سرمایه موهوم (بخش عمده این سرمایه هیچ گونه اتکایی بر تولید واقعی ندارد) می خواند که فرصت های فراوانی را برای ثروت فردی فراهم می آورد. این سرمایه داری به تعبیر هاروی کازینوی شهر را به تصرف درآورده است که فرهنگ کاملاجدید نوکیسه ها را شکل می دهد.

اما آن روی سکه ثروت همانا طاعون بی خانمانی، ناتوانمندسازی و تولید فقر است که بسیاری از شهرهای بزرگ را دچار فروپاشی می کند. بدین ترتیب «غیریتی» همراه با خشونت و کینه جویی تولید شد که طی دوره بعد از جنگ جهانی دوم بی سابقه بود.

و در چنین شرایطی است که حتی ادبیات و هنر هم فقر را در خدمت حظ زیبایی شناسانه فرهنگ تعقیب سود قرار می دهند تا فقیر را به منزله تصویری منفعل و پیشامدی در چارچوب شرایط انسانی از منظر اجتماعی بیرون برانند. در مطالعه یی که هاروی بر فضای شهری دارد او با فرض اینکه معماری شکلی از ارتباط و شهر نوعی گفتمان است، از معنای ورای طرح های پست مدرنیستی سوال می کند.

خیال و پندار، گسستگی کلاژ و التقاط گرایی ذیل مفهومی از آشوبناکی و آنیت، بن مایه های کنش معماری و طراحی شهری امروز است که به تعبیر هاروی آشکارا وجه اشتراک قابل توجهی با عمل و اندیشه دیگر حوزه ها نظیر هنر، ادبیات، نظریه اجتماعی، روانشناسی و فلسفه دارد.

هاروی همچنین با نگاهی به فیلم های پست مدرنیستی خوانشی انتقادی از فیلم های «آسمان برلین» اثر ویم وندرس و «بلید رانر» اثر ریدلی اسکات در سینمای امروز دارد و در ورای تصاویر مغشوش زمان و فضا در این فیلم ها تلاش می کند ردپای آگاهی ای را نشان دهد که ایده سینمای انقلابی را زنده نگه می دارد که خواست رمانتیکی چون رهایی دارد.