هنر عهد تیموریان و متفرعات آن

نویسنده: عبدالحی حبیبی
ناشر: بنیاد فرهنگ ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 1018
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1355 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : درحد نو ؛ واجد فرمان

مروری بر کتاب 

مصور - مشتمل بر سوابق و لواحق هنر در آسیای میانه و ممالک مجاور آن با معرفی 2645 اثر هنری و فهارس هنرمندان و نامهای آثار

هنرهای ساخت کتاب و نقاشی . حمایت سلاطین تیموری از هنر، که هدف اصلی از آن کسب مشروعیت سیاسی و همگون سازی فرهنگی بود، عمدتاً بر تولید کتاب تمرکز یافته بود. نتیجه این حمایت گسترده ، که خلقِ قواعد و اصطلاحات خاص هنرهای تجسمی را نیز به همراه داشت ، وضع معیاری برای تعیین نفاست آثار هنری و نیز وضع ملاکهایی برای داوری در باره کیفیت و درجه پیشرفت هنری بود.

تحولات و پیشرفتهای معنایی و صوری و فنی در تولید کتابهای دینی و غیردینی ــ که خوش نویسی ، نقاشی ، طراحی ، تذهیب و صحافی را در بر می گرفت ــ تأثیری دیر پا بر تولیدات بعدی و به طور کلی بر فرهنگ هنرهای تجسمی گذاشت . پشتیبانیِ دربار تیموری از هنر ــ که حامیان روشن بینی چون شاهرخ ، بایسنغر و حسین بایقَرا آن را باب کردند ــ سرمشق فرمانروایان آق قوینلو، عثمانی ، صفوی و مغول شد و تا مدتها پس از زوال سلسله تیموری دوام یافت .

بر اساس منابع ، تیمور هنرمندان و استادکاران را از غرب ایران نزد خود می آورده ، اما هیچ شاهدی دالّ بر اینکه وی مشوق و پشتیبان تهیه نسخه های خطیِ مصور در سمرقند بوده است ، وجود ندارد. به گزارش مورخان معاصر تیمور، ابن عربشاه و شرف الدین علی یزدی ، در عهد تیمور پیکره نگاری بر دیوار مرسوم بوده است ، اما شواهد عینی و ملموس در تأیید چنین رسمی موجود نیست .

قدیمترین نمونه از آثار هنری که با حمایت تیموریان تهیه شده ، مجموعه دوازده نسخه خطی مصور است که به سفارش عمر شیخ ، حاکم فارس ، بین سالهای 812 تا 816 تهیه و به او اهدا شد و در بیشتر انجامه های آنها، علاوه بر امضای کاتبان خوش نویس ، نام شهرهایی از قبیل شیراز و اصفهان و تاریخهایی بین 813 تا 816 ذکر شده است .

از نسخه های خطی دیگرِ منسوب به او، چنین بر می آید که تاریخ شروع حمایت عمر شیخ از تهیه نسخ خطی به 799 بر می گردد. با این همه ، شیراز پیش از سیطره سیاسی تیموریان یکی از مراکز مهم تولید کتاب بوده و شاهد این مدعا نسخه هایی است که متعلق به افرادی از سلسله مظفری بود. وجود مقداری استمرار و پیوستگی بین این سنّتها، خصوصاً در قطع و اندازه و فضاسازی و آرایش و تذهیب ، در نسخه های عمرشیخ مشهود است .

ممکن است پس از مرگ سلطان احمد جلایر در 813، هنرمندانی که در بغداد برای او کار می کردند برای کسب حمایت اسکندربن عمر شیخ به شیراز نقل مکان کرده و آنچه را که در عهد جلایریان ، در قلمرو نقاشی تدوین شده بود، در اختیار او قرار داده باشند.