همه راه ها باز است

همه راه ها باز است

نویسنده: آنه ماری شوارتسنباخ
مترجم: مهشید میرمعزی
ناشر: صدای معاصر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 190
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1387 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

کتاب ؛ حاصل مشاهدات شوارتسنباخ در سفر به افغانستان و ایران در سالهاى ۱۹۳۹ و ۱۹۴۰ است که تصاویرى فراموش نشدنى از این سفر نوشته شده است.«همه راه‌ها باز است» داستان سفر ماجراجویانه نویسنده‌اش به ایران و افغانستان را نقل می‌کند. شوارتسنباخ، ۷۰ سال پیش در سال ۱۹۳۹ میلادی، از ژنو سوار اتومبیل شد و همراه دوستش به ایران و افغانستان سفر کرد. این چهارمین سفر او به ایران بود.

در یک باغ زیبا و وسیع در شهر اصفهان ایران، در انتهاى یک برکه طویل که مانند یک راه آبى، از میان بوته‏ هاى گل رز عبور مى ‏کند، قصرى قرار دارد که آن را «چهل ستون» مى‏ خوانند. و واقعا هم این عمارت مفتون کننده و روشن، فقط از جنگلى ستون چوبى باریک تشکیل شده است که به سان تنه‏ هاى جوان درختانى که مى ‏خواهند به سوى آسمان رشد کنند، بیهوده در تلاشند و سقفى صاف و بى‏ وزن را روى دوش دارند. ضمن اینکه دیوار پشتى که با معرق‏ کارى پیچ در پیچ و فوق‏ العاده ظریف و بازى گل‏ها و رنگ‏هاى تند مزین شده است، در خنکاى دم‏کرده سالن ستون‏ ها، به سختى دیده مى‏ شود. اما اگر کسى با دقت بشمارد، فقط بیست ستون است ـ بعد از نام چهل ستون متعجب مى‏ شود. در این صورت باید به دنبال باغبان تا انتهاى راه آبى رفت و از دور، بیست ستون و تصویر قرینه پرتناسب و شکسته نشده آنها دید.

اما یک ارتباط دیگر هم با عدد چهل وجود دارد. هنگامى که هنوز چیزى در این مورد نمى ‏دانستم و حتى افغانستان را هم فقط بر اساس نامش مى ‏شناختم، یک دوست افغان برایم تعریف کرد که در موطن او چهل نوع انگور وجود دارد.
«چرا درست چهل نوع؟»
گفت: «چهل یعنى بى‏ شمار، بى ‏نهایت زیاد، یعنى اسراف شیرین و بى اندازه!»

متأثر از خاطرات و درد دورى از وطن، فقط از وفور دلتنگ کننده و چهل باره انگورهاى هرات و قندهار مى ‏گفت. اما با وجود اینکه به حرف ‏هایش گوش مى ‏کردم و سخنان او در مورد چهل نوع انگور در خاطرم نقش مى ‏بست و با تصوراتم از یک سرزمین پر برکت مرتبط مى‏ شد، معذالک آن زمان هنوز حتى آرزوى وارد شدن به آن سرزمین را نداشتم. انسان نمى‏ تواند چیزى را که با چشم‏ هاى خود ندیده و در آغوش نکشیده باشد، واقعا دوست بدارد؛ حتى اشتیاق هم همواره فقط یک تنهایى شیوع یافته و در حال احتضار در اثر خون‏ریزى است.

آن زمان برایم مناسب بود که درست از ایران راه بیفتم. با این فکر که در جایى باید مکانى آرام‏تر و آشناتر، بله حتى شاید یک ساحل دوران کودکى و خاک نوید داده شده وجود داشته باشد. گمان نمى ‏کردم از پس کویرهاى آسیایى بربیایم که هنوز هیچ درک و ارزیابى از وسعت، وحشت، بازى تکان‏ دهنده رنگ‏ها و قدرت نابودکننده و انعطاف‏ ناپذیر آنها نداشتم! در واقع فقط از سفر کردن خسته شده بودم و مى‏ خواستم به خانه بروم. مى‏ ترسیدم که زیاده ‏روى کرده باشم و حتى شاید بدون منظور، از مرز تعیین شده براى انسان‏ها گذشته باشم. بله، از مجازات مى‏ ترسیدم! گویى قلب ما تحمل همه چیز را ندارد و نمى‏ تواند از هیچ و همه چیز بشکند، گویى گناه و ندامت وجود دارد ـ و نه آن لحظات نادر و غیرمنتظره و برخوردهاى دوستانه.

حالا اگر به یأس گیج کننده‏ اى که در آنجا دچارش بودم، فکر کنم و آن را اشتباه بخوانم، چه کمکى به من مى‏ کند؟ آیا باید با گام ‏هاى فنرى و بسیار مسرور سفر مى‏ کردم؟ من مسرور نبودم. آیا باید اعتماد بیشترى به نیروهاى پرمهر خاک مى‏ داشتم و با دیدن منظره زخم زننده آتشین رنگ افق، احساس امنیت و مصونیت بیشترى مى‏ کردم؟ این کار را نمى ‏توانستم و به طرز وحشتناکى آسیب‏ پذیر بودم. آیا باید جواب‏گوى اعمال خود مى‏ بودم و نگاهم را به سوى کوه‏ ها مى‏ گرفتم؟ آه، سعى کردم. بارها و بیهوده…

به همین دلیل روزى مى ‏خواستم خود را خلاص کنم، دقیقا نمى ‏دانستم از کدام تقدیر و فقط گمان کردم، متوجه شده ‏ام که مصیبتى گریبان‏گیرم شده است، درست همان‏طور که مى ‏تواند دامن دیگران را هم بگیرد و حالا باید ساکت، کنارى مى ‏ایستادم. از خود مى ‏پرسیدم، دیگران چگونه زندگى مى‏کنند، این سرزمین و فردا را چطور تحمل مى‏ کنند، چگونه تحمل مى ‏کنند؟ اما اگر بار دیگر سپیده‏ دم شعف فرا برسد، این روز بى ‏سایه افول کند و آهوان در چمن‏زارهاى زمستانى و پنهان در مه بایستند، چه؟ اگر یک بار دیگر چنین ساعت معصومى نصیبم شود، بعد مى ‏خواهم چشم‏ ها را بر زمین بدوزم و اظهار ندامت کنم. همچنین دیگر هرگز خود را به وسوسه نیندازم، بلکه اعتراف کنم که ما در یک قلمرو تنگ فقط ساکن هستیم و مى‏ توانیم یک مسیر بسیار کوتاه را فقط طى کنیم ـ اما گذشته از این، در دوردست ‏هاى بى‏ کران، در سواحل مرگ، کشتى ‏ها پهلو مى ‏گرفتند.

حالا فقط یک نفر باید از چهل نوع انگور، هفت اعجاز افغانستان، برج‏هاى بلند مصلاى مقابل دیوارهاى شهر هرات، سمرقند و دروازه طلایى تعریف مى‏کرد! آیا باید مغلوب افسون‏هاى قدیمى و اشتیاق‏هاى مهلک شد؟ مغلوب غربتى به پهناى آسمان و جهان شمول شد؟ خدا نکند! این دعا نبود، من آرزویى نداشتم و همه چیز را نوشته و فراموش کرده بودم. بدون هیچ کلمه اضافه‏اى…

با خود گفتم که دیگر هرگز به آسیا بازنخواهم گشت. بگذار افغانستان یک نام و هندوکش و ترکستان که رؤیا و بهشت دره‏هاى خوشبخت و بکرند، پوشیده در صدا و دود باقى بمانند. همچنین برایم کاملاً بدیهى بود که دیگر هرگز قلمى در دست نخواهم گرفت و روى یک ورق کاغذ نخواهم نوشت. این شغل به نظرم بسیار دشوار و تصویر قرینه و ثابتى از وجود آزاد نشده ما بود که نمى‏خواستم آن را بپذیرم و تحمل کنم. باز هم مواجه شدن با ساعات صبح‏گاهى، با روز و با دنیایى که به تدریج غریبه ‏تر مى ‏شد، لمس کردن آنها و با قلبى منقلب و هیجان زده فقط یک کلمه را به زور گرفت و دانست: این دائمى نیست، این لحظه وداع است و بعد فراموش کرد. اما تو باید ضمن اینکه هنوز خسته‏اى و از شدت درد کور شده‏اى، باز هم راه بیفتى، به زندگى ادامه دهى و چه کسى به تو پاداش مى‏دهد؟ آیا ارزش این زحمت را دارد؟

اما من دیگر فراموش کرده ‏ام که چنین سؤالاتى را مطرح کنم. از طرف دیگر، طنین نام چهل ستون، تصویر ستون‏ هایش که سر به آسمان روشن ایران برافراشته بودند و انعکاس آنها در عمق آبى، در خاطرم ماند. در هرات هم بیش از چهل نوع انگور شیرین و گس، چند رنگ و پوست و حتى آن انگور طلایى و گردى را که در آنجا انگور شاهانى مى‏ خوانند، چشیدم. و در سایه یک مناره عظیم و ملبس به رنگ‏هاى درخشان، شب‏هاى بسیار داغ ماه اوت را سپرى کردم. حتى باد شمال هم که لاینقطع مى ‏وزید و به سان دریایى متلاطم بود، هوا را خنک‏تر نمى‏کرد، بلکه فقط شن‏ هاى داغى را از کویر ترکستان با خود مى ‏آورد.

شوارتسنباخ در نه سالگى براى نخستین بار لذت داستان‏ نویسى را تجربه کرد. او در خاطراتش مى ‏نویسد: «در کودکى هر آن چه مى‏ دیدم، انجام مى‏دادم، تجربه و حس مى ‏کردم، بى‏ درنگ روى کاغذ مى‏ آوردم. نُه ساله بودم که در دفترى خط‏ کشى شده نخستین داستانم را نوشتم. مى‏ دانستم بزرگ‏ترها به کودکان نُه ساله چندان توجه نمى ‏کنند، به همین دلیل هم قهرمان داستانم یازده ساله بود.»

آنه ‏مارى از 1927 تاریخ، فلسفه، روان‏شناسى و ادبیات آلمان در دانشگاه زوریخ تحصیل کرد. اولین سفر او به آمریکا در سال 1928 بود و پس از آن نیز یک سال در پاریس تحصیل کرد. همزمان، با نگارش مقاله براى نشریات مختلف نام او نیز مطرح مى‏گردید. با فرزندان توماس مان، نویسنده مشهور آلمانى، یعنى اریکا و کلاوس مان، در سال 1930 آشنا شد و این دوستى سال‏ ها ادامه یافت. بهار 1931 تحصیل تاریخ را با درجه دکترى در دانشگاه زوریخ به پایان رساند. در همان زمان نیز اولین داستان خود را با عنوان دوستان برنهارد منتشر کرد...