هفتمین دوسالانه بین المللی کاریکاتور تهران

هفتمین دوسالانه بین المللی کاریکاتور تهران

دبیر: مسعود شجاعی طباطبایی
دبیر اجرایی: امین مویدی
مترجم: حامد بدری
ناشر: موزه هنرهای معاصر ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 1200
اندازه کتاب: خشتی سلفون - سال انتشار: 1394 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

تمام گلاسه - مصور - رنگی

نمایشگاه دوسالانه کاریکاتور تهران یکی از نمایشگاه‌های معتبر کاریکاتور جهان است. این نمایشگاه به پیشنهاد مسعود شجاعی طباطبایی و محمدحسین نیرومند از سال ۱۳۷۲ توسط مرکز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با هم‌کاری خانه کاریکاتور ایران برگزار می‌شود. دبیرخانه دائمی این نمایشگاه خانه کاریکاتور ایران است.

در این نمایشگاه كاریكاتوریست های ایرانی و خارجی در بخش موضوعی سالمندان ، كاریكاتور چهره و بخش آزاد به رقابت برخاسته اند. بیش از دو دهه است كه هنرمندان ایرانی در رشته كاریكاتور ، موقعیت جهانی یافته و مقام های برتر را در بسیاری از مسابقات از آن خود كرده اند.

دوسالانه هفتم ، مجال دیگری برای ارزیابی آثار هنرمندان كاریكاتوریست ما در مقیاس جهانی و شناخت بیشتر این هنر در پهنه گیتی است. صد سال پیش نقاشی هجایی یا كاریكاتور با مجله فكاهی _ سیاسی ملانصرالدین چاپ قفقاز به میان ایرانیان آمد. شوخ طبعی و طنزآوری مردم فضای استبدادی و ویژگی های سیاسی روزگار پرخوف محمدعلیشاه قاجار ، موجب شد كه این هنر جذاب در این سوی آب های ارس هواداران بسیاری بیابد. بستر آماده طنز عامیانه و اشعار و ترانه های طنزآمیز مردم در هجو پادشاهان مستبد قاجار ، با كاریكاتورهای سیاسی ملانصرالدین پیوند عمیقی یافت و چند صباحی بعد ، همان نقاشانی كه در قهوه خانه های تبریز اسطوره های جذاب و مورد علاقه مردم را بر پرده می كشیدند ، به طنز ترسیمی هم روی آوردند و این گونه بود كه نخستین جوانه های كاریكاتور ایرانی متناسب با حال و هوای مردم ایران جوانه زد.

جسته و گریخته نیز روایت شده است كه چهره گشایان عهد صفوی و سرآمدشان استاد رضا عباسی ، نقاشی هایی بر سبیل طنز در خفا داشته اند و تنها برخی سیاحان بخت آن را می یافتند كه به این نسخه های محرمانه نگاهی بیاندازند. بعضی نوشته ها نخستین كاریكاتور روزنامه ای ایران را به نام روزنامه ادب در سال ۱۳۲۴ هجری قمری ثبت كرده است. كاریكاتور ایران كه نخستین سرمشق های خود را از «روتر» و «شیلنیگ» كاریكاتوریست های چیره دست ملانصرالدین به وام گرفته بود ، راه دشواری را كه از استبداد صغیر محمدعلیشاهی تا برافتادن قاجاریه ، هجوم ارتش های متفقین به ایران در شهریور ،۱۳۲۰ كودتای ۲۸ مرداد و سرانجام سقوط سلسله پهلوی و طلوع انقلاب اسلامی دامن كشیده ، پیموده است و در سپیده دم هزاره سوم، در برجسته ترین بی ینال های بین المللی كاریكاتور، حضوری جدی و چشمگیر دارد.

اما مردم ایران هنر كاریكاتور را با كاریكاتورهای مطبوعاتی شناختند و از این رو، نشریات طنز و كاریكاتورهای مطبوعاتی در دوره های گوناگون با اقبال كم نظیر مردم روبه رو بوده اند، در دو دهه گذشته نیز، فصل حاصلخیزی از كاریكاتورها با مضامین سیاسی و اجتماعی روز را در روزنامه ها شاهد بوده ایم. هر چند كه به تناسب آستانه تحمل دولتمردان، كاریكاتورهای مطبوعاتی، روزگاری آمیخته به سایه روشن های حذف یا حضور را سپری می كنند. كاریكاتورهای موسوم به نمایشگاهی در ایران كه بر سینه دیوار نگارخانه ها مردم را به تماشا و تفكر دعوت می كنند، در سال های پس از انقلاب و تحت تأثیر ویژگی های عصر ارتباطات و حضور جهانی اینترنت از رونق بیشتری برخوردارند. ذوق و استعداد هنرمندان كاریكاتوریست ایرانی، در این سال ها برای آنان موفقیت های بزرگ و چشمگیری به ارمغان آورده است. هر چند كه رتبه های جهانی و جوایز كاریكاتوریست های ما هنوز در داخل كشور جدی گرفته نشده و آن چنان كه نقاشان و خطاطان و نگارگران بحق به صدر نشسته اند، سهم كاریكاتوریست ها هنوز ادا نشده است.

حدود ۱۵ سال پیش ،پس از آن كه ابتكارها و تلاش های فردی كاریكاتوریست های ما در بی ینال های جهانی، موفقیت هایی را ثبت كرده بود، به كوشش جمعی از متولیان فرهنگی و هنرمندان كاریكاتوریست، دوسالانه بین المللی كاریكاتور تهران شكل گرفت. این جشنواره علیرغم شرایط نامساعدی كه همواره بر آن سایه افكنده، با عبور از دوره های آزمون و خطا و راهی دشوار اینك در هفتمین فصل حضور مجهزتر از دوره های گذشته برپا شده است. كاریكاتورهای نمایشگاه دوسالانه هفتم تهران با موضوع اصلی سالمندان، موضوع جانبی «آزاد» و كاریكاتور چهره، هنرمندان این رشته را به عرصه رقابت كشانده است. در جهانی كه به سرعت گوناگونی فرهنگ ها، زبان ها، آداب و رسوم، در برابر روند جهانی شدن رنگ می بازد، سراشیب سالخوردگی و پیران هم وضعیت های كم و بیش مشابهی یافته اند.

از این رو فصل مشترك بسیاری از آثار كه با موضوع سالمندان به تصویر درآمده مایه ها و موضوعاتی از تنهایی پیران، فرجام غم انگیز راهسپاری به سرای سالمندان و ناتوانی های جسمی و دغدغه های مرگ را می نمایاند. اما همین موضوعات و مفاهیم در قالب طنز تصویری نمود دیگری می یابند و به لحظه های عبوس تلنگر می زنند. كاریكاتوریست های ایرانی در هفتمین دوسالانه تهران، در همه زمینه ها حضوری پررنگ دارند. كاریكاتوریست های اسلاو اعم از روسیه و اروپای شرقی سابق، به اعتبار مهارت های ویژه ای كه در طراحی و اجرا دارند، آگاهانه از كاریكاتور چهره فاصله گرفته اند و آثار خوب و در خور توجه آنها را می توان در بخش های كهنسالی و آزاد تماشا كرد. هندی ها در كاریكاتور چهره، رویكرد تازه ای دارند و فارغ از قالب های كلاسیك و معمولاً تكراری، بیشتر آثارشان را در این بخش با اغراق های زیبا عرضه كرده اند.

هنرمندان آرژانتین و برزیل هم آثار زیبایی در بخش های چهره و آزاد به نمایش گذاشته اند و چین با كاریكاتوریست های فراوان و تازه نفس در مقایسه با دوسالانه ششم، حضور جدی تری دارند. در میان كشورهای اروپایی، ایتالیایی ها با آثار كم اما با كیفیت بسیار خوب در جشنواره امسال شركت كرده اند. موضوع شوخی با مرگ، بخش قابل توجهی از آثار كاریكاتوریست های ایرانی و خارجی را به خود اختصاص داده است. رقص یك پیرمرد با فرشته مرگ در اثر میهایی ایگنات كاریكاتوریست رومانیایی نمونه ای از پرداخت های زیبای این نمایشگاه می باشد. در كاریكاتور زیبای «حسام فطرتی» كاریكاتوریست ایرانی كه یكی از رباعی های حكیم عمرخیام را تداعی می كند پرگار زمانه، آخرین دایره را در حلقه های عمر یك پیر ترسیم كرده است.

تنهایی پیرانه در اثری از «علی هاشمی شهركی» هنرمند ایرانی، در میان انبوهی از پیام های اینترنتی، به نمایش درآمده است. از پیام دهندگان اما كسی به دیدن پیر نمی آید!زیستن در جهانی عاری از جنگ و سرشار از جلوه های زندگی در آثار كاریكاتوریست های جهان همیشه جلوه ای پایدار داشته است. در دوسالانه هفتم تهران هم، می توان كاریكاتورهای زیبایی را با این مضامین تماشا كرد.

در اثری از «فلورین دور و كربهانا» كاریكاتوریست رومانیایی، یك تروریست تا بن دندان مسلح و نقاب بر چهره، در تلاش است تا زن سالخورده ای را از خیابان عبور دهد. و در كاریكاتوری «سنرو موسكی» هنرمند لهستانی، در میان انبوه پوكه های گلوله توپ كه زمین را انباشته، بچه گربه ای حریصانه، شیری را كه از یك ظرف مسین واژگون شده بر زمین جاری شده می نوشد. در كاریكاتوری از «كویستانا» كاریكاتوریست اهل اندونزی یك جلاد در روزگار كسادی اعدام، به گلدانی كه به طناب دار آویخته، آب می دهد.