هفت اختر

هفت اختر

نویسنده : عبدی بیگ شیرازی
مصحح : ابوالفضل هاشم اوغلی رحیم اف
ناشر: دانش آکادمی مسکو
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 260
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1974 - دوره چاپ : 1

کمیاب - کیفیت : صفحات درحد نو  - نو ؛ لبه عطف کتاب زدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

خواجه زین العابدین علی مشهور به عبدی بیک شیرازی و متخلص به نویدی متوفی ۹۹۸ قمری (سده دهم هجری، شانزدهم میلادی) از شاعران، حکیمان، ادیبان و دبیران دولت صفوی است که بخش مفید زندگیش را در دوران طهماسب سپری کرده‌است. وی به خاطر تاریخ نویسی و شاعری مشهور شد.

عبدی بیگ از دبیران و شاعران دربار شاه طهماسب صفوی (۹۳۰ - ۹۴۸ ق) بود. اغلب تذکره‌نویسان مولد وی را شیراز نوشته‌اند، امّا صاحب تذکرهٔ «روز روشن» او را اصفهانی دانسته و نسبت شیرازی وی را به‌جهت کثرت اقامت او در آن شهر می‌داند.عبدی بیگ در جوانی به فراگیری ادب و علم و سیاق و ترسل پرداخت و در این رشته‌ها به‌ویژه، سیاق و حساب به‌زودی نام‌آور و عهده‌دار منصب استیفاء شد.

وی در سرودن مثنوی مهارت بسیار داشت و مثنوی‌های بسیاری پرداخته‌است. از جمله آثار وی «بوستان خیال» است که به تقلید از «بوستان» سعدی، به‌همان وزن و به‌نام شاه طهماسب نوشته شده‌است. از دیگر آثار وی بنا بر گفتهٔ سام میرزا، سه خمسه در جواب «خمسهٔ» نظامی است. خمسهٔ اول: «مظهر اسرار»، «جام جمشیدی»، «مجنون و لیلی»، «هفت اختر»، «آئین اسکندری».

خمسهٔ دوم: «جوهر فرد»؛ «دفتر درد»، «فردوس‌العارفین»، «انوار تجلی»، «خزائن‌الملوک» یا «خزائن‌الملکوت». خمسهٔ سوم: «روضة الصفات»، «دوحة الازهار»، «جنة الاثمار»، «زینة الاوراق»، «صحیفة الاخلاص». دکتر صفا منظومهٔ «خزائن‌الملکوت» را جدا از «خزائن‌الملوک» دانسته و آن را مثنوی مذهبی متشکل از هفت بخش یا خزانه در برابر «حدیقةالحقیقة» سنائی به‌نام «سبعة عبدی» ذکر کرده‌است.

سبعهٔ مذکور شامل: «صحیفة لاریب»، «لوح مسطور»، «بحر مسجور»، «منشور شاهی»، «مروج‌الاسواق»، «مهیج‌الاشواق»، «نهایة الاعجاز». عبدی بیگ کتابی در تاریخ عهد خود به‌نام «تکملة الخبار» نیز نوشته و آن را در ۹۷۸ ق به پایان رسانده‌است. کتاب «صریح‌الملک»، در شرح املاک و عمارت‌ها و بناهای بقعهٔ شیخ صفی‌الدین اردبیلی نیز از آثار او است.

در عین حال، به دلیل علاقه اش به شعر عرفانی، به پیروی از نظامی و امیرخسرو دهلوی و دیگر شاعران حکیم، شعر عرفانی هم فراوان سروده و از داستانهای عارفانه و عاشقانه برای بیان عقاید عرفانی خود بهره جسته‌است. سر جمع مجموعه اشعار او را ۵۴۹۴۷ بیت دانسته‌اند. وی بیشتر این اشعار را به درخواست شاه طهماسب یا برای وی سروده و در همه جا به نیکی از او یاد کرده و از انعامات او در حق خود یاد نموده‌است. بسیاری از مجموعه‌های شعری او را خاورشناسان شوروی سابق چاپ کرده‌اند. از آن جمله می‌توان به این آثار اشاره کرد: دوحة الازهار، مظهر الاسرار، جوهر فرد، آیین اسکندری، لیلی و مجنون، هفت اختر، جنة الاثمار، زینة الاوراق و صحیفة الاخلاص و...

عدل ز اخلاق الهی بود 
زیب سراپرده شاهی بود
تخت که بر عرش بود پایه اش 
زیور عدل آمده پیرایه اش
تاج که ناورده فرود سر به کَس 
زینتش از جوهر عدلست و بس
بار رعیّت به عدالت بسنج 
ساز قوی لشکر خود را به گنج
دار به یک دست رعیّت نگاه 
گیر به یک دست عنان سپاه
میل رعیّت به سپاهی مده 
بار سپاهی به رعیّت منه
دست سپاهی به سیاست ببند 
تا نرساند به رعیّت گزند
رو به رعیّت مده اما فزون 
تا ننهد پا ز حد خود برون
تیغ سیاست منه از کف به زیر 
تا نشود کس به تمرّد دلیر
مُلک به شمشیر پذیرد قرار 
تخت به شمشیر بود پایدار
گرچه همه فتنه ز شمشیر خاست 
باز به شمشیر توان فتنه کاست
باش به دل مونس غم دیدگان 
روی مگردان ز ستمدیدگان
ناله مظلوم بود عمرگاه 
دود کند خانه روشن سیاه
کارگر است آه شب هر فقیر 
در شب تاریک حذر به ز تیر