هرمنوتیک کتاب و سنت

هرمنوتیک کتاب و سنت

نویسنده: محمد مجتهدشبستری
ناشر: طرح نو
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 266
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1375 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

فرآیند تفسیر وحی

بخش اول کتاب، « پیش فهم ها، علائق، انتظارات مفسران وحى » نام دارد و بخش دوم به « نقد، اصلاح و بازسازى اندیشه دینى » مى‏پردازد. البته عمده مضامین و مطالب آن، قبلا تحت عناوین مختلف در مجلات به چاپ رسیده بود.
موضوع کتاب این است که مفسران وحى اسلامى همیشه بر اساس پیش فهم ها، علائق و انتظارات خود از کتاب و نت‏به تفسیر آن پرداخته‏اند. بدین جهت کتاب حاضر، هرمنوتیک، کتاب و سنت نامیده شده است‏».

نویسنده تلاش مى ‏کند تا نشان دهد که تفسیر و اجتهاد عالمان دین اسلام نیز مشمول اصل کلى دانش هرمنوتیک یعنى استناد تفسیر و فهم متون بر پیش فهم ها و علائق و انتظارات مفسر بوده است و استثنایى در کار نیست. در عین حال در مقام تجویز، این کتاب عالمان دین را بدین نکته دعوت مى‏ کند که تنقیح تمام عیار پیش فهم ها در هر عصر شرط اساسى و اصلى هرگونه تفسیر و افتاء صحیح دینى است و تکامل دانش دین بدون این بازنگرى میسر نیست. برون شدن جهان اسلام از مشکلات نظرى و عملى که تمدن پیچیده امروز براى آن بوجود آورده، تنها با این بصیرت و توجه ممکن مى‏ شود».

مهمترین نقطه قوت کتاب این است که طرحى نو نسبت‏ به کاربرد هرمنوتیک در علوم اسلامى در مى‏ اندازد. هرمنوتیک یا علم تفسیر متن سابقه ‏اى طولانى دارد، ولى از آنجا که تحولات علمى و تکنولوژیک همیشه چندین دهه آن هم به شکل ناقص به کشور ما مى‏رسد; این مبحث نیز بسیار دیرتر از آنچه شایسته بود وارد حوزه اندیشه اسلامى شد. حتى مى‏توان گفت جهان عرب در اخذ پیشرفت هاى مربوط به علوم انسانى از ما جلوتر بوده ‏اند. به هرحال موضوع این کتاب و استفاده از هرمنوتیک در متون اسلامى را باید به فال نیک گرفت. چاپ این کتاب براى جمعى از محققین، انگیزه کوششى دو چندان را در این زمینه بوجود آورد.

کوشش اصلى نویسنده کتاب نشان دادن ارتباط تفسیر از متن با پیش فهم ها و انتظارات است و در این زمینه با تکثیر امثله توانسته است ادعاى خود را اثبات نماید. در این راستا وى از ابن رشد و غزالى تا علامه طباطبایى شاهد مى ‏آورد. خواننده با توجه به این نکات، فاصله موجود بین متن و تفسیر متن را درمى‏ یابد.

آنچه علماى اسلامى از متون دینى مى ‏فهمند، فهم ایشان بر اساس پیش فهم ها و انتظاراتشان است،و به هیچ وجه کاملا منطبق بر متون دینى نیستند. وجود اختلاف برداشت ها نشانه و دلیل فاصله میان متن و تفسیر آن مى‏باشد. اندیشه دینى قابل نقد است، در حالى که متون مقدس اسلامى از دیدگاه ما قابل نقد نمى باشند. نقد اندیشه دینى گاه از بیرون است و گاه از درون.