نوشتار و تفاوت ؛ زرکوب

نوشتار و تفاوت

نویسنده: ژاک دریدا
مترجم: عبدالکریم رشیدیان
ناشر: نشر نی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 842
اندازه کتاب: رقعی گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1397 - دوره چاپ: 3

مروری بر کتاب 

این « کتاب » مدخل طبیعی دریداست؛ به دو معنا: هم بدین معنا که با این متن هاست که دریدا ورودش به صحنه فلسفه را اعلام می کند و هم بدین معنا که پژوهنده ژرف نگر و حتی خواننده دقیق دریدا از رهگذر این نخستین نوشته های او رهنمودهایی کلیدی برای ادامه کارش به دست خواهد آورد. این متن ها که بعضی از آن ها کنفرانس و بعضی دیگر مقاله اند در فاصله ژوئن ۱۹۶۳ تا اکتبر ۱۹۶۶ منتشر  و در سال ۱۹۶۷ در مجموعه ای با نام نوشتار و تفاوت چاپ شدند.

دریدا در یادداشت کوتاهی که در پایان کتاب آمده است ( دسامبر ۱۹۶۶ ) دو نکته را روشن می کند: نخست این که در آن تاریخ که هنوز زمان چندانی از نگارش این متون نمی گذرد با آن ها فاصله ای نامساوی دارد؛ و دیگر این که هرچند تبدیل این متون به یک نظام به کمک نوعی « دوختن » غیرممکن نبوده است اما با «کوک زدن » هم می توان میان آن ها پیوندهای معناداری برقرار کرد. دریدا در آغاز کتاب نیز با آوردن کلماتی از مالارمه نوآوری این مجموعه را نه در مضامین بلکه در فضابندی آن می داند ( که به نظر فروتنی بیش از حدی می آید ) . 

این متن ها بی تردید متن هایی دشوار و گاه بسیار دشوارند؛ به ویژه برای خواننده ای که در جوّ فکری دهه های میانی قرن بیستم نزیسته باشد. زیرا پیکره این متن ها سرتاسر از آن آب وهوا متاثر است. درک دقیق تر اشارات، کنایات و پیچ وخم های آشکار و پنهان آن ها از خواننده امروزی طلب می کند دست کم بر دانش خود نسبت به شخصیت های مطرح شده در این کتاب بیفزاید زیرا خود دریدا در اغلب موارد فرهیختگی خواننده و آگاهی او از محل نزاع را مسلم می گیرد. نمونه آن سطور یا حتی صفحات آغازین اکثر این نوشته هاست، که گاه چنان مبهم و سربسته آغاز می شوند که حتی خواننده مطلع را نیز دچار وسواس و تردید می کنند. ابهام و غموضی که در صفحات بعد اندک اندک تا حدودی ( تاکید می کنم تا حدودی) رشته هایش گشوده می شود و به خواننده اجازه تنفس بهتر می دهد. 

این متن ها دشوارند به ویژه آن جا که صحنه هایی از روابط پیچیده را می آرایند: رابطه دریدا با چهره موردنظر خود، رابطه این چهره با چهره های دیگر، ورود دریدا به این رابطه، گاهی همچون بازیگر، گاهی همچون کارگردان، گاهی همچون میانجی و گاهی همچون جداکننده. از این صحنه ها، که البته صحنه های جنگی مغلوبه نیستند، همهمه هایی برمی خیزد که گاه شنیدن صدای خود دریدا را دشوار می کند. همهمه هایی که چه بسا بتوان آن ها را شکلکی قرن بیستمی به دیالوگ های افلاطونی دانست. تئاتری ناخواسته، با ناـ بازیگرانی که در جست وجوی نا حقیقت اند. ...

این کتاب نوشتار و تفاوت مجموعه ای از نخستین مقالات دریدا است که در سال 1967 منتشر شد و در میان آثار او جایگاهی ممتاز دارد. دریدا در هریک از این مقالات، که نوعی سکوی پرتاب شمرده می شوند، بعضی درون مایه های بنیادی و روش های کلیدی اندیشمندان بزرگ عصر خویش (روسه، فوکو، ژابس، هوسرل، هایدگر، لویناس، ارتو، فروید، باتای، لوی استروس و ...) را مورد سنجش قرار می دهد. از خلال این سنجش، خطوط و عناصر شکل دهنده ی فضای اندیشه ی دریدایی اندک اندک چهره می نمایند تا در آثار بعدی او سیمای مشخص تری پیدا کنند. تنوع، غنا و اهمیت مسائل مطرح شده، شیوه ی پرسش گری و نقد دریدا در این جستارها تولد اندیشمندی را بشارت می داد که برای ماندن آمده بود و تأثیر انکارناپذیرش بر اقلیم فلسفی زمانه اش گواه آن بوده است.

او سیر و تحول فکری فروید را در دو مقاله او با عنوان های «پروژه» و«یادداشت بر صفحه جادویی» بررسی می کند. دریدا در این بررسی نشان می دهد که فروید چگونه با تغییر استعاره های نوشتاری، ذهن را به متن نوشتاری تشبیه می کند. فروید در این مسیر، به دنبال توصیف ذهن بود.

این روانکاو معتقد بود تبیین علمی حافظه به تبیین علمی ذهن منجر می شود. او از نورون های حفظ گر آغاز می کند تا به «مدل اپتیکی» که ذهن را به آن تشبیه می کند، برسد. فروید پس از این مرحله، دستگاه نوشتاری را مطرح می کند که بهترین استعاره برای تشبیه ذهن به آن است. تاکید فروید بر نوشتار به نظر دریدا جالب رسید و دریدا بر همین اساس، فروید را متعلق به سنت متافیزیکی غرب دانست.