نوروزنامه ؛ در منشا و تاریخ و آداب جشن نوروز

نوروز نامه

نويسنده: عمر خیام نیشابوری
مصحح: مجتبی مینوی
ناشر: اساطير
زبان كتاب: فارسي
تعداد صفحه: 188
اندازه كتاب: رقعی گالینگور - سال انتشار: 1392 _ 1380 - دوره چاپ: 3 _ 1

مروری بر کتاب

در منشا و تاریخ و آداب جشن نوروز

نوروزنامه کتابی است به زبان فارسی منسوب به عمر خیام. این کتاب دربارهٔ پیدایش جشن نوروز و آداب آن نوشته شده‌است.با توجه به اشاراتی که خیام به مبدأ تقویم جلالی و کبیسه‌های پیش از آن می‌کند، نگاشتن کتاب باید در حدود سال ۴۹۵ هجری قمری (۴۸۰ خورشیدی) صورت گرفته باشد. اگر چه گزارش جشن نوروز و مهرگان و تاریخ این دو روز در کتاب‌های ادبی و تاریخی عربی مکرر آمده و در ادبیات فارسی نیز پیش از خیام، در کتاب‌های التفهیم و زین‌الاخبار از آن نام برده شده، اما تنها کتاب فارسی که مستقلاً دربارهٔ نوروز سخن گفته باشد، همین کتاب است...

نوروزنامه نمونه‌ی کاملی از سبک نثر در قرن پنجم است و کلیه‌ی مختصات نثر قرن پنجم در آن دیده می‌شود. روش نگارش این کتاب بسیار ساده و شیوا و خالی از تکلف است. عبارات آن کوتاه و مفردات تازی آن کم است و بعضی لغات و عبارات پهلوی در آن دیده می‌شود. از این کتاب دو نسخه خطی باقی مانده‌است. یکی نسخهٔ لندن و دیگری نسخه برلن.

استاد مینوی :
...مراد من از این مقدار [شرح رباعیات خیام] آن بود که خوانندهٔ معمولی را قبلاً با فلسفهٔ خیام اندکی آشنا ساخته سپس نوروزنامهٔ حاضر را با آنها قیاس نموده نشان بدهم، که علاوه بر تصریح باسم خیام در دیباچهٔ کتاب، وحدت طرز فکر نیز خود برهان دیگری بر اصالت نسبت آن است.

...کلیهٔ این ممیزات (از حیث زمان و مکان تألیف و طرز فکر و انشای سادهٔ لطیف بی‌تکلف) در هر کتابی جمع شد، اگر در خود کتاب هم تألیف آن به خیام نسبت داده نشده باشد، من آن را از خیام می‌دانم. چرا ندانم؟ برای اینکه صاحبان تذکره‌ها و کتب تراجم چنین کتابی باسم او نیاورده‌اند و من و شما تا امروز آن را نمی‌شناختیم و ندیده بودیم؟ مگر ارباب تذکره‌ها همه چیز را نوشته‌اند یا همهٔ اقوال و روایات آنها راستست؟ چند صد کتاب حدس می‌زنید در ایران نوشته شده باشد که ما نه تنها نام آنها را نشنیده باشیم بلکه اصلاً از نوشته شدن آنهم خبر نداشته باشیم؟ چه کسی را جز خیام توان یافت که با او هم عصر بوده باشد و چنین رساله‌ای را نوشته باشد آنگاه اینقدر گذشت کرده باشد که نام خیام را بر آن بگذارد؟...

نوروزنامه را، رساله‌ای که درآن حرف بسیار است- منسوب به خیام شمرده‌اند. اما می‌توان اطمینان کردد که خیام یادداشت‌هایی فراهم آورده بود تا از آن کتابی دربارهٔ نوروز بپردازد و شاید عمرش وفا نکرده و یا اصلاً به آن نپرداخته و یادداشت‌هایش پس از او به وسیلهٔ دیگران به شکل کتاب موجود درآمده است.

نوروزنامه منسوب به شاعر گران‌مایه و عالی‌قدر ایران خیام است. حکیم ابوالفتح عیاث‌الدین عمربن ابراهیم خیام در ریاضیات و نجوم و فلسفه استاد و سرآمد فضلای مبرز و حکمای مسلم عصر بوده است و در شمار بزرگ‌ترین شعرا و نویسندگان ایران قرار دارد. وی به قرائن، در حدود 407 به دنیا آمده و در سال 517 در نیشابور درگذشته است. خیام در سال 467 به اصلاح و تعدیل تقویم فارسی مبادرت ورزیده و درست‌ترین روش گاه‌شماری را بنیاد نهاده است. در نوروزنامه اسباب پیدایش جشن نوروز و کشف حقیقت آن و این‌که کدام‌یک از شاهان واضع جشن نوروز بوده و آیین آن و آداب پادشاهان ساسانی در این باب و مطالب گوناگون دیگری آمده است.

فهرست

آغاز کتاب نوروزنامه
اندر آیین پادشاهان عجم
اندر یاد کردن زر و آنچه واجب بُوَد دربارهٔ او
اندر علامت دفینه‌ها
یاد کردن انگشتری و آنچه واجب آید دربارهٔ او
یاد کردن خوید و آنچه واجب آید دربارهٔ او
یاد کردن شمشیر و آنچه واجب آید دربارهٔ او
یاد کردن تیر و کمان و آنچه واجب آید دربارهٔ ایشان
یاد کردن قلم و خاصیت او و آنچه واجب آید دربارهٔ او
یاد کردن اسپ و هنر او و آنچه واجب آید دربارهٔ او
اندر ذکر باز و هنر او و آنچه واجب آید دربارهٔ او
حکایت اندر منفعت شراب
گفتار اندر خاصیت روی نیکو