نهضت جنگل ؛ اسناد محرمانه و گزارشها

نهضت جنگل

نویسنده: فتح الله کشاورز
ناشر: اسناد ملی ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 240
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1371 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

اسناد محرمانه و گزارشها

میرزا یونس، معروف به میرزا کوچک فرزند میرزا بزرگ اهل رشت، در سال 1259.ش دیده به جهان گشود. سال‌های نخست عمر را در مدرسه حاجی حسن واقع در صالح‌آباد رشت و مدرسه جامع آن شهر به آموختن مقدمات علوم دینی سپری کرد. در سال 1286.ش وی در گیلان به صفوف آزادی‌خواهان پیوست و برای سرکوبی محمدعلی‌شاه روانه تهران شد. هم‌زمان با اوج‌گیری نهضت مشروطه در تهران، شماری از آزادی‌خواهان رشت کانونی به نام مجلس اتحاد تشکیل دادند و افرادی را گرد آوردند که فدایی نام گرفتند.

میرزا کوچک‌خان، که در آن دوران طلبه بود و افکار آزادی‌خواهانه داشت، به مجلس اتحاد پیوست. در سال 1294.ش به جای «مجلس اتحاد» در رشت گروهی هفده نفری هیئت «اتحاد اسلام» را تشکیل دادند. بیشتر افراد این گروه روحانی بودند و میرزا کوچک‌خان عضو اصلی آن بود. این هیئت هدف خود را خدمت به اسلام و ایران اعلام کرد. خیلی زود میرزا کوچک‌خان رهبری این گروه را بر عهده گرفت. پس از اشغال‌شدن نواحی شمالی ایران به دست ارتش روسیه تزاری، هیئت اتحاد اسلام به مبارزه با ارتش تزاری دست زد و گروهی مسلح با عنوان فدایی تشکیل داد. این گروه روستای کسما در ناحیه فومن را مرکز کار خود قرار داد و در آنجا سازمان اداری و نظامی به‌وجود آورد.

هیئت اتحاد اسلام پس از چندی به کمیته اتحاد اسلام تبدیل شد و اعضای آن به 27 نفر افزایش یافت. رهبری کمیته را نیز میرزا بر عهده گرفت. تا پایان سال 1296.ش بخش وسیعی از گیلان، مازندران، طارم، آستارا، طالش و تنکابن زیر نفوذ کمیته اتحاد اسلام در آمد. این کمیته «نهضت جنگل» یا «حزب جنگل» نامیده شده است.

هنوز معلم نيست در نهضت جنگل چند نفر شهيد شده‌اند. تاكنون اسامي آنها احصا نشده است. از اين رو براي رسيدن به آماري دقيق براي كشف تعداد شهداي اين نهضت بايستي به وقايع اتفاق افتاده از ابتداي اين نهضت توجه داشت.  ميرزا قبل از اولين درگيري با قواي قزاق روس ياران خود را جمع كرد و خطرات و ناملايمات اين نهضت را يادآور شده و به آنان گفت هر كس مايل نيست مي‌تواند منطقه را ترك كند. او و قواي تحت رهبري‌اش در سه فرسخي ماسوله در «ماكلوان» با قواي قزاق درگير شده و نه نفرشان به شهادت رسيدند.

اوايل نهضت جنگل افراد عضو اين نهضت به دقت گزينش مي‌شدند. واز اين افراد آمار و اسامي دقيقي در دست است.در واقع اسامي و تعداد اولين شهداي اين نهضت بر ما آشكار است. ولي در ادامه نهضت تعداد جنگلي‌ها بر ما مبهم مي‌شود. وي گفت: اتفاق بعدي جنگ ماسوله است كه جنگلي‌ها با 4 هزار قزاق روس، 700 قزاق ايراني و نيروهايي از سمت گيلان مواجه شدند. در واقع در اين جنگ از سه سمت در محاصره بودند. در اين نبرد افراد بسياري نيز شهيد شدند. كه از آن ميان مي‌توان به عنايت‌الله خواهرزاده ميرزا اشاره كرد. ( در اين جنگ11 نفر از افراد نهضت جنگل به شهادت رسيدند)

جنگ‌هايي كه مفاخرالدوله، امين‌الدوله و ضرغام السطنه با افراد نهضت جنگل به راه انداختند که واقعه مهم نهضت جنگل جنگ "منجيل" است. دراين جنگ تعداد زيادي از جنگلي‌ها شهيد شدند. اين جنگ با دخالت مستقيم انگليس و ارائه اطلاعات مخفيانه از جانب روس‌ها هدايت شد. همچنين افراد نهضت جنگل در واقعه حمله به پادگان انگليسي رشت متحمل تلفاتي شدند و افراد زيادي شهيد شدند.

وثوق الدوله با تطميع حاج‌ احمد كسمايي (نفردوم نهضت جنگل) او را وادار به تسليم كرد. اين تسليم تزلزل زيادي در نهضت به راه انداخت. ميرزا براي جلوگيري از اين تزلزل تصميم‌ گرفت به نيروهاي دكتر حشمت ملحق شود. متاسفانه دكتر حشمت هم در ارديبهشت 1298 با دريافت‌قرآني مهر شده و امان‌نامه با 270 نفر از يارانش تسليم نيروهاي دولتي شد. ولي او را در همان ماه به شهادت رساندند. وي ادامه داد: پس از اين واقعه و خيانت احسان‌الله خان و خالوقربان ميرزا به جنگل عقب نشيني كرده و در آخرين نامه‌اش از ناپايداري دوستانش گله كرد.