نه شرقی، نه غربی، انسانی ؛ زرکوب

نه شرقی نه غربی انسانی

نویسنده: عبدالحسین زرین کوب
ناشر: امیر کبیر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 649
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1356 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو ؛ روکش کتاب زدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

مجموعه مقالات، تحقیقات ، نقدها، و نمایش واره ها

حدود دویست سال پیش در عهد روشنگری، منتسکیو، نویسنده و فیلسوف فرانسوی، با لحنی طنزآمیز و پرکنایه که در سراسر نامه‌های ایرانی او جلوه دارد، پرسشی تفکربرانگیز در دهان از حیرت بازمانده‌ی پاریسی‌های کنجکاوی گذاشت که درباره‌ی شکل غریب و قصه‌های حرمسرای دو مسافر ایرانی -ریکا و ازبک- از روی تعجب و فضولی پچ و پچ می‌کردند و با هیجان تمام می‌پرسیدند:
«چگونه می‌توان ایرانی بود؟» البته پاریسی‌های بی‌خیال وقتی کتاب منتسکیو را کنار نهادند کنجکاوی خود را هم که در این مورد شاید خیالی بود از خاطر بردند و منتسکیو هم در میان هزار و یک پرسش بی‌پاسخ که درباره‌ی نابسامانی‌های زمانه‌ی خویش داشت این پرسش را دیگر فراموش کرد. اما من از وقتی هم چون یک دانش‌آموز در درس ادبیات فرانسه با این پرسش آشنا شدم اغلب آن را مثل یک نشانه‌ی استفهام پیش نظر داشته‌ام و بارها درباره‌ی آن اندیشه کرده‌ام.

بدون شک خون و نژاد در این مورد عامل اساسی نیست چرا که از دوران هخامنشی تا امروز آن قدر اقوام مختلف پارسی و سکایی و تورانی و یونانی و عرب و تاتار در این سرزمین به هم آمیخته‌اند که تصور خون و نژاد خالص، کودکانه است و با این همه نسل‌هایی که از برخورد این اقوام در این سرزمین به وجود آمده‌اند همواره در ایران و برای ایران زیسته‌اند و اگر از یک نژاد خالص هم می‌بودند بیش‌تر از این ایرانی به شمار نمی‌آمدند. زبان هم اگر چه بی‌تردید در تکوین شخصیت ایرانی نقش اصلی دارد، اما تصور آن که تنها با یک زبان خالص و به‌ویژه خالی از لغات غیرایرانی است که ایرانی می‌تواند ایرانی باشد، چیزی جز یک رویای شیرین نیست و وسوسه‌ای که امروز بعضی از دوستان ما را وامی‌دارد که نسبت به عناصر غیرایرانی زبان فارسی رو ترش کنند هر چند ناشی از غیرت ملی است اما اصرار و ابرام در آن، ‌زبان ما را محدود می‌کند و فرهنگ ما را از آن چه طی قرن‌ها تاریخ خویش به غنیمت یافته است محروم می‌دارد.

حقیقت آن است که فرهنگ اسلامی در درخشان‌ترین ادوار خویش که دوره‌ی پیش از مغول است، بیش از هر چیز ایرانی است و نمی‌توان تأثیری را که این فرهنگ ایرانی در زبان اخلاف سعدی و حافظ گذاشته است، تنها به این بهانه که از نفوذ یک زبان غیرایرانی هم نشانه‌هایی دارد در خور تأسف یافت. در سراسر این دوره‌ی طولانی آن چه در فرهنگ اسلامی به عنوان یک عنصر فایق درخشیده است، ‌فرهنگ ایرانی است و وجود پاره‌ای لغات مربوط به زبان قرآن در واقع برگه‌هایی است که از نفوذ معنوی فرهنگ ایرانی در دنیای اسلام حاکی است و ممکن نبود این نفوذ ایرانی تمام دنیای اسلام را از قلمرو عثمانی تا سرزمین بنگاله تحت سیطره‌ی خویش درآورد و از قبول پاره‌یی لغات عربی که در واقع لغات قرآنی بود برکنار بماند.

به علاوه در دنیا کدام زبان هست که مثل زبان ما با فرهنگ و نژادهای گوناگون از مهاجم و مهاجر برخورد کند و یک‌دست و خالص مانده باشد؟

فهرست

ایران در آینه تاریخ
دین و فلسفه
زبان و فرهنگ ایران
اندیشه ها و یادداشت ها
بررسی چند کتاب تاریخ
از اساطیر و فرهنگ عامه
روایات و صحنه ها