نقش پهلوانی و نهضت عیاری در تاریخ اجتماعی و حیات سیاسی ملت ایران

نقش پهلوانی و نهضت عیاری در تاریخ اجتماعی و حیات سیاسی ملت ایران

نویسنده: کاظم کاظمینی
تصاویر و نقاشی ها: هما برازنده , ناصر مطهری , پرویز اوکتای , یعقوب دانش دوست , داریوش صمیمی , داریوش اعتصام
ناشر: بانک ملی ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 400
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1343 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : درحد نو  ؛ روی جلد پشتی سائیدگی دارد ؛ واجد تصویر محمدرضا شاه

مروری بر کتاب 

مصور ؛ عکس و طرح

تعریف زورخانه و تحلیل ورزش باستانی

شرحی درباره تجدید سازمان زورخانه در هفتصدسال پیش توسط پوریای ولی و بعدازآن ، نقش زورخانه در احیای نهضت ملی ایران بر علیه بیگانگان ، شرحی بر ساختمان زورخانه و نقش هر یک از عناصر معماری آن ، ادبیات و اصطلاحات رایج در زورخانه ، مراتب و القاب ورزشکاران ، لباس ، ‌شرحی بر وسایل و نحوه تمرین‌ها: سنگ گرفتن ، انواع شناها ، انواع میل گرفتن‌ها ، چرخیدن ، کباده زدن ،‌ آداب و رسوم زورخانه در موارد مختلف.

آلات و ادوات ورزشی زورخانه: میل ، کباده و سنگ و تخته شنا و همچنین رسوم و آداب معمول در آن و شکل ساختمان ، همه نشان‌دهنده تاریخ کهن ورزش باستانی در ایران است. تشکیلات و تجهیزات زورخانه‌ها حالیه در شکل و صورت کامل خود عرض وجود می‌کند و در عکسها و تصاویری هم که از صد‌و‌پنجاه سال پیش از ورزش باستانی در زورخانه در دست است ، بدون تفاوتی به همین شکل امروزی می‌نماید.

بطوریکه در تواریخ نیز نقل شده ، زورخانه در هفتصد سال پیش به‌ وسیله پوریای ولی ، به‌صورت امروزی تجدید سازمان شده ، بدین جهت ، بی‌شک ، آنچه پیش از آن بوده ، می‌تواند تاریخی بسیار کهن داشته‌باشد و عجیب نیست اگر مبدأ پیدایش زورخانه با وسایل ابتدایی آن از دوران باستان نیز انگاشته شود. 

اگر بخواهیم حداقل تاریخ پیدایش کباده و میل و سنگ و نیز اشکال حرکات و ساختمان و رسوم و آداب رایج زورخانه را ، از اشکال ابتدایی خود تا به صورت تکامل امروزی ، بنا به حوایج و مقتضیات تاریخی در هر دوره معلوم کنیم ، باید زمان تسلط خلفای بنی‌امیه را در ایران مبدأ قرار دهیم.

ملت ایران که از آغاز تاریخ خود به پهلوانی و کشتی و قدرت بدنی نیاز مبرم داشت تا به دستور پیغمبر باستانی‌اش ، خود را برای یاری اهورمزدا در جنگ با اهریمن نیرومند سازد ، پس از تسلط اعراب بر ایران نمی‌توانست با ضعف و زبونی زندگی کند. 
در چنان شرایطی که ایرانیان در زیر انواع فشار و ستم بیگانه ، در حال از دست دادن میراث ملی خود بودند ، رادمردان آزاده ایران ، در پناه برخی از قوانین اسلام مانند سبق و رمایه که برای آماده شدن به جهاد با کفار بود ، دوباره ورزشهای باستانی خود را مانند اسب‌ سواری و نیزه‌بازی و تیر‌اندازی از سر گرفتند و همچنین زورخانه و عملیات ورزشی آن‌را در مکانهای دور افتاده و در مخفی‌گاهها و زیرزمینها دایر ساختند و با یاری عیاران و شاطران که شیعی مذهب و نیز از اهل اخوت و فتوت بودند ، محل آن را که همچون مکانهای مقدس حفظ می شد ، مرکز تبلیغ شعایر مذهب شیعه قرار دادند و با ذکر تام علی (ع) و خصال عالی آن حضرت که فتی‌‌فتیان می‌شناختندش ، به ارشاد ورزشکاران و تلقین سجایای عالیه او می‌پرداختند.

ایرانیان از آن پس با ایجاد و تعمیم زورخانه در سراسر مملکت ، اولین کانونهای استقلال‌طلبی را در پشت پرده استتار ورزش به‌وجود آوردند و با میل که شبیه گرز و کباده که مانند کمان و سنگ که به جای سپر ساخته‌شده و در حقیقت سلاحهای بدلی جنگ بود ، شروع به نیرومند ساختن بدن خود برای بهتر به‌کاربردن سلاحهای اصلی جنگ کردند.

در این زمان که حزب شعوبیه سازمانی متشکل از مردان روشن‌ضمیر و بزرگوار ایران بود و مردم ایران را تشویق به احیای زبان فارسی و فرهنگ و سنن ملی خود می‌کرد ، مردان و جوانان پیرو خود و دیگر مردم را نیز در زیر شعار طرفداری از آل علی (ع) در مخفی‌گاه زورخانه به تمرینهای جنگی خشن وا می‌داشت.

نقش زورخانه ، در احیای نهضت ملی ایران بر ضد بیگانگان و همچنین رستاخیز زبان و فرهنگ و آیین فتوت و اخوت که از عهد باستان در کشور ما رواج داشته اهمیتی به‌سزا دارد.
پس از حمله و استیلای مغول ، تشکیلات زورخانه مجدداً مثل دوره تسلط اعراب حالت جنگی پیدا کرد و رادمردان و جوانان در آن گرد آمدند و عیاران وارد دوره دیگری از تحمل مسئولیت‌های اجتماعی جدید و مقابله با بیگانگان شدند. 

الزام زورخانه باز سبب توسعه و رواج بیشتر آن شد و عموم مردم طالب‌حرفه پهلوانی و عیاری و جنگاوری را که آرزوی بر انداختن حکومت مغول را از کشور خویش در سر داشتند ، به سوی خود کشانید و با تکیه بر آیین پهلوانی ایرانیان ، احساسات میهن‌پرستی آنان را با ضربه‌های پرشور طبل و اشعار حماسی و حرکات تند و سریع جنگی پر شور و شعله‌ور ساخت و نهضت‌هایی همچون قیام سربداران خراسان و صفویه را که از عیاران فتی بودند موجب شد.

زورخانه به عنوان پدیده‌ای استوار، از فرهنگ ایرانی-اسلامی است که واجد ویژگی‌هایی تعلیمی سنتهای پیشینیان ماست. ویژگی‌هایی که اندیشه کل‌نگر پیشینیان بدان شکل داده و تحت عنوان یک کل واحد به اجزای آن وحدت بخشیده است.

در بستر ذهن کل‌نگر مردمان ایران‌زمین، تمام عناصر سازنده در یک پدیده به دنبال تحقق هدفی بوده است. معماری و موسیقی به عنوان دو عنصر عینی و ذهنی که در دو سر طیف پدیده زورخانه قرار می‌گیرند، گواهی بر این مدعاست که زورخانه برای تعلیم و آموزش خوی پهلوانی و منش انسانی شکل گرفته است. مسئله این تحقیق، یافتن آن نگاه آموزشی مشترک در دو عنصر عینی (معماری) و ذهنی (موسیقی) زورخانه است.

بر‌اساس یافته‌های این تحقیق : معماری و موسیقی زورخانه با هرچه ساده‌تر شدن و نزدیک‌شدن به زندگی مردم، دوری از تفنن و پیچیدگی‌های تخصصی و تمسک به اصولی ساده و سهل‌الوصول نخست به دنبال نشاندن مردم پای سخن خود و دوم نشاندن سخن خود در ذهن آنهاست.

اجزاء معمارانه و موسیقایی در این فضا به گونه‌ای انتخاب شده‌اند که فرد به راحتی می‌تواند آن را بسازد یا در ذهن بسپارد. نفوذپذیری، سادگی و مردم‌واری از ویژگی‌هایی است که هدف سازندگان و پدیدآورندگان پدیده‌ای با نام زورخانه را محقق می‌ساخته است و همگی در معماری و موسیقی زورخانه متجلی است.

روش تحقیق پیش رو کیفی و با جمع‌آوری اطلاعات به شیوه‌های میدانی و کتابخانه‌ای در جستجوی مصادیقی از دو عنصر معماری و موسیقی انجام شده است. در پایان با روش تحلیل محتوا و مقایسه محتوایی داده‌های حاصل از تحلیل اطلاعات به دست آمده، به تناظر بین این دو عنصر پرداخته شده است.

بخش اول این کتاب اختصاص به بحث درباره پهلوانی دارد که در آن از مباحثی چون کشتی گرفتن، مشت زنی، معرفت در قاموس پهلوانی، هدف‌های نظامی ورزش، پهلوانی و دلاوری و .. سخن گفته شده است. عیاری مبحثی است که در بخش دوم کتاب بدان پرداخته شده است. در این بخش درباره آیین پهلوانی در کسوت عیاری، سرهنگ عیاران، عیاری در داستان‌های قدیم ایران، عیاری و شوالیه‌گری و .. مباحثی مطرح شده است. شاطری از دیگر مباحث مطرح‌شده در این کتاب است. تعریف زورخانه و تحلیل ورزش باستانی در بخش پایانی کتاب بررسی شده است.