میرزا کوچک خان و استعمار ستیزی

نویسنده: محمدامیر شیخ نوری
ناشر: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 470
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1398 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

به موجب گزارش رسمی کارگزاران رشت و انزلی، از 27 ذیقعده‌ی 1327 هجری قمری تا آخر ذیحجه‌ 1328 هجری قمری تعداد دو هزار و یکصد تن قزاق و سالدات روسی، با تجهیزات جنگی، به گیلان وارد شدند. نکراسف، قونسول روس در رشت که افسری خشن و مغرور بود، در هر فرصتی ضمن اجرای سیاست مداخله‌ جویانه ‌ی دولت متبوعش، سفاکی و خبث باطنی خاصی را آشکار می‌ ساخت.

دستور روزانه‌ ی قونسول این بود که قزاقان روس، با قیافه‌ های غضب‌ آلود و خشمناک، سوار براسب ‌های قوی‌ هیکل، چهار نعل، بدون هیچ‌ گونه ضرورت نظامی، در خیابان ‌ها و بازارها بتازند، و همچون فاتحینی که به کشوری مغلوب دست یافته ‌اند، سرودخوانان از مقابل مردم عبور کنند. با توجه به این وضعیت است که میرزا کوچک ‌خان با استفاده از شرایط جنگ‌ جهانی اول و گرفتار شدن دول اروپایی با یکدیگر قیام هفت ساله خود را شروع کرد و در طول مبارزات هفت ساله خویش توانست با تکیه بر نیروی ملت و به عنوان یک نیروی مستقل ملی و مذهبی در مقابل نفوذ خارجی و وابستگان داخلی بیایستد.»

به تعبیری؛  فقر و بیکاری و مهم‌ تر از همه فقدان امنیت و تجاوز قوی بر ضعیف که به جامعه ایرانی عموماً و به جماعت گیلانی خصوصاً تحمیل شده بود و وجود اغتشاش در سراسر کشور بر اثر دسائس بی‌ انقطاع همسایه جنوبی (انگلیس) و تعدیات بی ‌پروای همسایه شمالی، جنگلی‌ ها را بر آن داشت که مانند سران ملیون چنین بیاندیشند که چنان‌چه با امکانات موجوده کسب قدرت کنند خواهند توانست نه تنها تعدی و جور را منکوب و هموطنانشان را از مواجهه با ناراحتی‌ ها نجات بخشند بلکه در تاریخ آزادی کشور نیز نقش قهرمانانه ‌ای به عهده بگیرند....

کتاب حاضر با اتکا به اسناد و شواهد تاریخی و منابع تحقیقاتی، گوشه‌ هایی از تاریخ معاصر ایران را به تصویر می کشد و جلوه ‌هایی از مجاهدت مردی مبارز که خیال آزادی وطن از ظلم و جور داخلی و رهایی از غارت و چپاول استعمار خارجی را در سر داشت، برای نسل امروز ایران اسلامی نمایان می ‌کند.این کتاب از چهار بخش به شرح زیر تشکیل شده است:

در بخش اول با عنوان ایران در جنگ جهانی اول، هم از اوضاع کلی ایران و هم از گیلان در جنبش مشروطه و جنگ جهانی اول و در نهایت، از انقلاب اکتبر 1917 روسیه بحث شده است. در این بخش توضیح داده شده است که قدرت ‌های استعماری، با وجود اعلام بی ‌طرفی ایران، آن را به اشغال خود درمی ‌آوردند و مملکت را به تاراج می ‌بردند. چنان‌که سوخت جنگ جهانی اول با ابعاد مختلف آن، از نفت ایران تأمین شد، بدون پرداخت یک ریال.

بخش دوم در ارتباط با نهضت جنگل است که به چه نحوی تشکیل شد و خاستگاه اجتماعی و انگیزه‌ های رهبران چه بوده است. این نهضت، یک نهضت ایرانی ـ اسلامی بود و تمام مراحل آن شرح داده شده است. در پایان این بخش، به جنگ جهانی اول و میرزا کوچک‌ خان پرداخته و به بلشویک‌ ها و انگلیس هم اشاره‌ ای شده است.

بخش سوم درباره شوروی و نهضت جنگل است. در ابتدای این فصل، روابط بازرگانی ایران و روسیه توضیح داده شده است. در زمانی که کلاً منطقه شمال ایران پر از کالاهای روسی بود و از طرف دیگر، روس‌ ها تشویق به خرید زمین ‌های گیلان و مازندران از طرف دولت خود می‌ شدند؛ زیرا روسیه قصد داشت منطقه شمال ایران را به صورت کلنی خود دربیاورد. سپس از تجاور بلشویک ‌ها به خاک ایران بحث شده و در عمل، بلشویک‌ ها ثابت کردند هیچ فرقی با تزارها و انگلیسی ‌ها ندارند.

در بخش چهارم، یعنی آخرین بخش، به سیاست ‌های انگلیس پرداخته شده است که به کودتای 3 اسفند 1299 و روی کار آوردن رضاخان منجر شد. او با پشتیبانی انگلیس و روسیه موفق شد قیام کوچک ‌خان را نابود کند و یک منطقه امن برای انگلیس فراهم آورد تا انگلستان بتواند با خیال راحت به غارت نفت ایران ادامه دهد.