موسیقی و شعر

نویسنده: محسن حجاریان
ناشر: رشد آموزش - امید صبا
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 478
اندازه کتاب: رقعی لب برگشته - سال انتشار: 1392 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

تفاوت و طبقه بندی

شعر و موسیقی از نمودهای پر ارج فرهنگ ایرانند. این دو نمود پیوند پیچیده ای با زبان فارسی دارند که بنیان فرهنگ ایران بر آن استوار است. شعر با زبان و اندیشه ایرانیان پیوندی ناگسستنی دارد. در شعر پژوهش‌های فراوانی صورت گرفته و زوایای نا شناخته آن تا حدی روشن شده است. اما موسیقی ایرانی همچنان ناشناخته مانده است.

آن گاه که آثار فردوسی و مولانا و سعدی و حافظ را می‌خوانیم، تصور می‌کنیم همه چیز را به کمال گفته‌اند و گفته دیگری نیست که بر آن‌ها افزوده شود، اما آن گاه که به قطعه ای از موسیقی ایرانی گوش فرا می‌دهیم، بیشتر بر جنبه های آرام بخش آن تمرکز می‌کنیم و کمتر به محتوای اجتماعی، فرهنگی یا تاریخی‌اش می‌اندیشیم.

نویسنده معتقد است هرچند شعر و موسیقی هردو از عنصر صوت بهره گرفته اند؛اما صوت گفتاری و نغمه با یکدیگر تفاوت آشکار دارند؛ زیرا اندیشه ای که  نغمه از آن سرچمه گرفته با اندیشه ای که صوت گفتاری را ساخته، متفاوت های آشکاری با یکدیگر دارند.از طرفی محدودیت عناصر موسیقی در بیان موضوعات مختلف در مقابل عرصه وسیعی که شعر برای بیان خود در اختیار دارد؛به این تفاوت ها ماهیت  محتوایی نیز داده است.

در کتاب موسیقی و شعر، این تفاوت با تعریف مفاهیم تخیل در شعر و نغمه در موسیقی شرح داده شده است.از طرفی وجود صنایع ادبی در شعر و تفاوتی که صنعت و فرم در موسیقی با صنایع ادبی دارد،موضوعی است که وجه تمایز میان شعر و موسیقی را بیشتر می کند و برهانی برای رد نظریه کلاسیک پیوند شعر و موسیقی به دست می دهد.در بررسی «صوت آوا» به عنوان عنصر اولیه پیدایش موسیقی ؛تفاوت دیگری میان شعر و موسیقی نیز یافت می شود و آن فقدان صوت آوا در کلام و سخنوری به عنوان عناصر اصلی شعر است.از سویی دیگر اصرار و اتکای نظریات کلاسیک پیوند شعر و موسیقی بر انتظام عروضی شعر و ارتباط آن با وزن یا متر به عنوان واحد اندازه گیری زمان صوت بوده است.

در این کتاب دکتر حجاریان با واکاوی و بازخوانی تفاوت های میان متر عروضی با متر موسیقی؛این نظریه کلاسیک را نیز به چالش کشیده است.حجاریان دلیل اصلی اغتشاش در تعاریف موسیقی و شعر را نا آگاهی صاحب نظران شعر فارسی از مقوله موسیقی می داند. و معتقد است که ایشان تعریف و تعبیر شخصی خود را از موسیقی به شعر تعمیم داده اند. با این حال نوشته های آنان به عنوان منابع نظام آموزشی مورد استناد قرار گرفته است.

او به نظریات زبان شناسان معاصر و مهمی همچوم نوام چامسکی،ادوارد ساپیر؛رومن یابوکسن، آنتونی فاکس و دیگران استناد می کند که در هیج یک از آثارشان عناصر زبان یا شعر را موسیقی قلمداد نکرده اند.حجاریان در پایان می نویسد:«اگر به دقت به مطالعه آثار گذشتگان خود و آثار علمی و فلسفی ،که جهان غرب بر دانش موسیقی شناسی و زبان شناسی افزوده است،نظر افکنیم؛به این اشتباه فاحش که شعر را موسیقی می دانیم پی خواهیم برد»