مهرهای ایران باستان و سکه های اسلامی

مهرهای ایران باستان و سکه های اسلامی

نویسنده: شهرام حیدرآبادیان
ناشر: سبحان نور
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 171
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1389 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

مصور

در ميان آثار باقي مانده از بشر ، مجموعه بسيار نفيس و ارزشمندي از سکه‌ها و مهرهاي دوران پيش از اسلام و پس از اسلامي وجود دارند، که اکثر اين آثار از طي حفريات علمي باستان شناسي يا کشفيات اتفاقي به دست آمده و برخي نيز به موزه اهدا و يا خريداري شده‌اند.

با اکتشاف فلزات بويژه مس ، برنز، طلا، نقره، تحول عظيمي در انجام معاملات تجاري که تا آن زمان بصورت پاياپاي صورت مي گرفت. بوجود آمد. مردم ليديه اولين کساني بودند که به ضرب سکه پرداختند. قديمي‌ترين اين سکه‌ها از جنس الکتروم بوده است. شايد بتوان سکه‌هاي معروف به کروزئيد را اولين سکه‌هاي حقيقي دانست. اين سکه‌ها از جنس طلا و نقره بودند .

مهرها اشیای کوچکی هستند که در بسیاری از محوطه های باستانی و اغلب همراه با متوفی یافت شده اند. این دست ساخته ها که خاستگاهشان در خاور نزدیک بود، به مدت چندین هزار سال به عنوان ابزاری برای نظارت بر تبادل کالا و اطلاعات یا نمایش قدرت و مشروعیت کاربرد داشتند. چند هزار سال پس از ابداع اولین مهرهای مسطح، نوع دیگری از مهرها به شکل استوانه ای ظاهر شدند که مقدمه ای بر پیدایش خط و نگارش و تحولی بنیادین در جوامع دارنده این صناعت شد. 

با تسخير ليديه توسط کوروش در سال 546 ق.م ، ضرب سکه در متصرفات هخامنشيان رايج شد و در دوران بعد از آن نيز، ادامه يافت. در اغلب سکه‌ها، نقش شاهان بر روي سکه‌ها و نشان‌ها ، سمبل‌ها و علائم ديگر در پشت آن، ضرب مي شده است. در هر دوره اي با توجه به شرايط اقتصادي، سياسي و اجتماعي و.... حاکم ، سکه‌هاي آن دوره از ويژگي‌هاي خاصي برخوردار است. چنانکه در دوران اسلامي ، به تدريج نقش شاهان از روي سکه هاي رخت بربسته و جاي آن را کتيبه‌اي شامل آيات قرآني، نام حاکم، تاريخ و محل ضرب مي‌گيرد.

از جمله سکه هاي موجود در اين بخش عبارتند از: سکه هاي طلاي کروزس از ليديه با نقش شير و گاو و در حال حمله در روي سکه و فرورفتگي در پشت آن، سکه سيدون با نقش اردشير سوم سوار بر ارابه در روي سکه و نقش کشتي جنگي در پشت آ ن، سکه با نقش ملکه موزا در يک طرف و فرهاد چهارم در طرف ديگر، سکه اردشير اول با نقش نيمرخ شاه در روي سکه و آتشدان در پشت آن .

همچنين نمونه‌هايي از سکه‌هاي اسلامي عبارتند از : سکه حکام طبرستان از نقره با نام عمربن العلاء در روي سکه نقش حاکم و نام او به خط کوفي و پهلوي و نقش آتشدان در پشت سکه در هم نقره منسوب به ابومسلم خراساني با تاريخ 129 هجري ، قمري ضرب تيمره در پشت و روي سکه کتيبه کوفي شامل آيات قرآني، تاريخ و محل ، سکه سلطان محمود غزنوي از طلا، با تاريخ 429 هجري . قمري . ضرب نيشابور ، پشت و روي آن کتيبه کوفي شامل آيات قرآني، القاب و نام او و محل و تاريخ ضرب، سکه ملشاه سلجوقي از طلا، با تاريخ 467 هجري . قمري ضرب اهواز ، پشت و روي سکه کتيبه کوفي ، شامل آيات قرآني ، تاريخ و محل ضرب و... .

يکي ديگر از ابزار مهم در امر تجارت ، مهر است. يکي از کاربردهاي اساسي مهر، تثبيت مالکيت شخصي بر اموال تحت تصرف او است. قديمي‌ترين مهرها ، دگمه‌اي شکل و استامپي هستند. جنس اغلب آنها از انواع سنگها و گل پخته است و بر طرف مسطح آن نقوش مختلفي حک شده است . اغلب اين مهرها از مناطقي چون تپه حصار ، شوش ، سيلک ، گيان يافت شده اند. نوع ديگري از مهرها ، مهرهاي سيلندري است.

آنها لوله‌اي و استوانه‌اي شکل بوده و بر سطح آنها نقوش گوناگوني کنده شده است. اين نقوش در هر دوره ، از موضوعات متنوعي برخوردارند و صحنه‌هايي چون مبارزه انسان با حيوانات تخيلي، پرستش خدايان و الهه ، شکار حيوانات و صحنه هايي از زندگي روزمره و .. از جمله اين نقوش است. از دوران اسلامي، مهرهاي مختلفي از جنس سنگ‌هاي قيمتي چون عقيق، فيروزه ، ياقوت ، زمرد و ... با نام افراد مختلف شامل نام شاهان، درباريان و اشخاص مهم و افراد عادي وجود دارد.

از جمله مهرهاي پيش از اسلامي موجود در اين موزه عبارتند از : مهرهاي استامپي به شکل حيوانات مختلف، متعلق به هزاره چهارم ق.م که از شوش يافت شده و از سنگ ساخته شده‌اند، مهر سيلندري با نقش گيلگمش و حيوانات افسانه‌اي از شوش ( هزاره چهارم ) مهر به شکل سوسک با نقش شيربالدار از دوره هخامنشي ، مهر نيمکره با نقش شير خوابيده ، هلال ماه و ستاره و کتيبه به خط پهلوي ، از دوره ساساني و....