ملکه پهلوی ؛ خاطرات تاج الملوک

ملکه پهلوی

مصاحبه کنندگان: ملیحه خسروداد , تورج انصاری , محمود علی باتمانقلیچ
ناشر: به آفرین 
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 480
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1381 - دوره چاپ: 3

کمیاب - کیفیت : درحد نو  

مروری بر کتاب

مصور

خاطرات تاج الملوک

تاج‌الملوک آیرُملو (۲۷ اسفند ۱۲۷۴ باکو - ۱۹ اسفند ۱۳۶۰ آکاپولکو) معروف به «ملکه مادر» دومین همسر رضاشاه پهلوی بود.

تاج‌الملوک دختر یاور (سرگرد) تیمور خان آیرملو و از خوانین بزرگ سوادکوه مازندران و از سران قزاق بود. تاج‌الملوک مادر محمدرضا و اشرف است. وی پس از پادشاهی رضاشاه پهلوی ، «ملکه مادر» لقب گرفت. وی در سال ۱۲۹۵ خورشیدی به عقد رضاخان میرپنج درآمد.

او زمانی که هنوز رضا شاه افسر آتریاد قزاق بود، با وی ازدواج کرد. رضاخان برای تشکیل خانواده خود در محله سنگلج خانه‌ای اجاره نمود و ظرف مدت ۵ سال صاحب چهار فرزند (دو دختر و دو پسر) شد.این چهار فرزند شمس پهلوی، محمدرضا (محمدرضا شاه پهلوی)، اشرف پهلوی و علیرضا پهلوی نام دارند.

تاج‌الملوک پس از به سلطنت رسیدن رضا شاه پهلوی، به علت اینکه مادر ولیعهد محسوب می‌شد از اعتبار و نفوذ ویژه‌ای برخوردار شد که آن را در دوران سلطنت پسرش نیز حفظ کرد. او بعد از رضا شاه دوباره شوهر اختیار کرد که رحیم‌علی خرم همسر وی بود.

ملیحه‌ خسروداد، تورج انصاری و محمد‌علی باتمانقلیچ پس از سی‌و‌پنج جلسه گفت‌و‌گو با تاج‌الملوک، همسر دوم رضا‌شاه و مادر محمد‌رضا پهلوی، متن مصاحبه را بی‌کم‌و‌کاست منتشر کردند. گفته‌های مادر محمد‌رضا پهلوی درباره‌ی ارتباط با اعضای خانواده‌ی پهلوی، با کسانی که به دربار رفت‌و‌آمد داشتند و نیز شرح دیدارهایش با هیتلر و استالین شنیدنی است.

...از رجال خارجی خاطرات زیادی دارم. با هیتلر و استالین از نزدیک صحبت و گفت‌و‌گوی خصوصی کرده‌ام. تیمورتاش من را در برلین به ملاقات هیتلر برد. در آن موقع هیتلر در ایران و جهان محبوب بود. به ایرانی‌ها به دلیل نژاد آریایی‌شان علاقه داشت و تا جایی که توانست به ایران کمک کرد....

مادر آخرین پادشاه ایران در این کتاب، شش دهه زندگی در خاندان پهلوی را به تصویر کشیده و اطلاعات ذی‌قیمتی از اشخاص، رویدادها و ارتباطات گوناگون ـ آشنایی و ازدواج با رضاشاه، دکتر محمد مصدق، کودتای سوم اسفند 1299، ارتباط با قوام‌السلطنه، مسائل خصوصی رضاشاه، نخستین سقوط هواپیما در کشور، اشغال ایران توسط متفقین، تبعید رضاشاه، روابط فرزندانش و ازدواج‌های محمدرضا ـ به دست ‌داده که یقیناً نقش اساسی در گشودن گره‌های کور تاریخ معاصر کشور دارد.

نسخه‌ی اولیه‌ی گفت‌و‌گو فاقد نظم تاریخی بود. تاج‌الملوک در حالی که در جلسه‌ی دوازدهم مصاحبه از نحوه‌ی به سلطنت رسیدن رضا‌شاه می‌گوید، در جلسه‌ی هفدهم از کودتای رضا‌خان سخن گفته است. مصطفی اسلامیه، ویراستار کتاب، کوشیده گفته‌های او را به تناسب تاریخ رویدادها مرتب کند و پانوشت‌هایی به برخی از صفحات بیفزاید.

کتاب شرحی خواندنی از زوایای زندگی شخصی و تحولات سیاسی ایران در زمان رضاشاه است. تاج‌الملوک در خانواده پهلوی هم زن بوده و هم همسر و هم مادر؛ و همین مساله خاطراتش را چندوجهی و بااهمیت می‌کند.این گفتگو پس از حدود سی سال در ایران منتشر شده است و با اینکه گوینده در سن بالای هشتاد بوده است اما خاطراتش یادآور نکاتی از دوران پنجاه و هفت ساله حاکمیت پهلوی است.

در این گفتگوها تاج الملوک بخوبی نقش خود و خانواده‌اش را در رشد و ارتقاء رضاخان یادآور می‌شود و با وجود یادآوری بی‌سوادی او از آموزش‌های رضا شصت تیر، رضا میرپنج، سردار سپه (مراحل ترقی رضاخان) و بالاخره رضا پهلوی توسط علی اصغرخان حکمت، تقی زاده و محمدعلی فروغی می‌گوید.

در این کتاب خاطرات وی از «آشنایی و ازدواج با رضاشاه، ازدواج‌های سلطنتی، رجال دوران پهلوی، کودتای رضاخان میرپنج، تهران در دوران رضاشاه، رضاشاه و قوام‌السلطنه، خاطراتی از رضاشاه، نخستین سقوط هواپیما در ایران، رضاشاه در محاصره اسماعیل، مناسک مذهبی در دوران رضاشاه، داستان دزدیدن مدرس، میهمانی رضاشاه به افتخار مصدق، اشغال ایران و تبعید رضاشاه، آخرین روزهای رضاشاه، اعضای خانواده و دوستان و دکتر محمد مصدق» مورد اشاره قرار گرفته است.

تاج الملوک اطلاعات و حافظه خوبی از حدود شش دهه حاکمیت پهلوی دارد از خاطرات دیدار با استالین در تهران تا خاطرات شخصی رضاشاه و شخصیت‌های دوره پهلوی، او در ابتدای گفتگو تاکید دارد که به درخواست نوه‌اش رضا پهلوی بنا ندارد راجع به فرح سخنی بگوید ولی یکی دو جا گرچه کوتاه، نگاه خود را بر ملا می‌کند و او را بی‌ریشه و بی‌اصل و نسب می‌خواند و بخشی از خرابی‌های دوران شاه را متوجه فرح و اطرافیان وی می‌داند.