مفرغ های لرستان و صنایع فلزی اسلامی

نویسنده: آنیتا که , مینا صادق
ناشر: موزه خرم آباد
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 92
اندازه کتاب: رحلی - سال انتشار: 1378 - دوره چاپ: 1 

کمیاب  - کیفیت : عالی 
 

مروری بر کتاب 

مصور رنگی همراه با نقشه

یکی از مناطق شاخص ایران در زمینه صنعت برنز، ناحیه لرستان است. لرستان در مرکز نوار غربی ایران و از مجموعه دره‌های تنگ و باریک و کوههای مرتفع تشکیل شده‌است. شواهد موجود اشاره به فلزکاری لرستان از هزاره چهارم پیش از میلاد دارد. مجموعه اشیای فلزی منسوب به لرستان از نیمه قرن گذشته توسط محققین و پژوهشگران مختلف بسیار مورد توجه قرار گرفته و زینت بخش اکثر موزه‌های بزرگ جهان می‌باشد. پژوهشگران، هنر برنز کاری لرستان را نتیجه کارهای ساده‌ای می‌دانند که بیان‌کننده چندین قرن انقلاب مادی ملتی کشاورز و جنگجو است. این هنر در هزاره چهارم قبل از میلاد به اوج خود رسید.

اهمیت هنر برنز کاری لرستان، انتقال هنر و سنن اجدادی، انتقال مفاهیم و موضوعات مشترک مذهبی و بیان قانون مندی‌هایی است که برای همه اقوام سوارکار، جنگاور و کشاورز دنیای قدیم، به نحوی تحسین‌انگیز، دل‌نشین، پسندیده و ستودنی بوده‌است. اشیاء، وسایل و ابزار به جا مانده از هنرمندان خردمند زاگرس، بسیار و بی‌شمار است که از آن‌ها می‌توان به جنگ‌افزارها شامل خنجر، شمشیر، گرز و... ساز و برگ سوارکاری، وسایل زینتی و انواع ظروف و وسایل پذیرایی مخصوص اشاره کرد.

مفرغ لرستان، محصول هنر قومی کوهستانی است که هنری آمیخته به چابکی و چیره دستی با الهام از طبیعت اطرافشان داشته‌اند. نیروی تخیل این هنرمندان باستانی در روش کارشان اعجاب انگیز بوده که در انعکاس آن بر روی آثار مفرغی به وضوح نمایان است. برای نخستین‌بار در دهه 1920 و از طریق سوداگران اشیاء عتیقه و در بازارهای شهر هرسین و کرمانشاه و متعاقب آن در تهران، مفرغ لرستان وارد بازار اشیاء عتیقه شد و به جهانیان معرفی شد و اکنون در بسیاری از موزه های جهان مجموعه ای از این آثار وجود دارد.

مفرغ‌های لرستان تنها یک آثار هنری ساده نیستند بلکه گنجینه بزرگ و گرانبهایی هستند که در وجود هر کدام از آنها دنیایی از افکار، عقاید، باورها، صنعت، هنر، شیوه های زندگی و افکار و اعتقادات اجتماعی و فرهنگی، دینی و غیره نهفته است.

مِفرَغ یا برنز آلیاژی است از مس و قلع که با آن ابزارهای مختلف و مجسمه را تهیه می‌کنند. برنز قدیمی‌ترین آلیاژی است که انسان آن را تهیه کرده‌است، زیرا در معادن مس معمولاً فلز مس به‌طور طبیعی با قلع به صورت یک آلیاژ طبیعی وجود دارد به همین دلیل معمولاً نخستین ابزارهای مصنوعی فلزی که در قدیم توسط بشر ساخته شده غالباً از برنز است.44ایران دارای پیشینه بسیار طولانی در امر ذوب سنگ معدن و استخراج فلز مس می‌باشد، آثار بدست آمده از تپه قبرستان دشت قزوین متعلق به نیمه دوم هزاره پنجم پیش از میلاد، تپه علی کش در دهلران، تپه سیلک، تل ابلیس در بخش مرکزی رشته کوههای کرمان و کاوشهای بمپور و شهداد گویای این مطلب است. فلز کاران قدیمی به مرور در جهت بهره‌گیری از عناصر و ترکیب آنها، به ماده‌ای محکم تر از آلیاژ مس و قلع دست یافتند که اصطلاحاً برنز نامیده می‌شود. بدین ترتیب برنز به صورت یکی از برجسته‌ترین صنایع فلات ایران در آمد. عصر برنز در ایران به سه دوره فرعی تقسیم می‌شود که عبارتند از:

عصر برنز قدیم از ۲۰۰۰ – ۳۰۰۰ پیش از میلاد
عصر برنز میانه از ۱۶۰۰ – ۲۰۰۰ پیش از میلاد
عصر برنز جدید از ۱۲۰۰ – ۱۶۰۰ پیش از میلاد

«از آثاری که در حفریات سیلک و گورهای آن امروز به دست آمده‌است عبارت است از ..... اسلحه‌ای چون خنجر و سپر و پیکان و شمشیر که آن‌ها را با آهن و برنز ساخته‌اند.» «از قرن نهم پیش از میلاد بر اثر توسعه روز افزون دادوستد، تجارت آهن رو به ترقی گذاشت ..... اما با وجود ازدیاد اشیای آهنین، آلات و ادوات مسی و برنزی ارزش خود را از دست نداد و در گورهای آن دوره اشیای ساخته شده از برنز و مس بسیار وجود دارد.»