از دوره قاجار ، بخشی از روحانیت شیعه نقش مهمی در تحولات معاصر ایران ایفا کرده است. در سلسله تحولات این دوران بیش از همه نام میرزا حسین شیرازی به چشم می‌خورد که در ماجرای جنبش ضد رژیم مواضع فعالی بر عهده گرفت. این نقش در دوره مشروطیت به اوج خود رسید. مهمترین چهره این دوران آخوند محمد کاظم خراسانی بود که خود در زمره شاگردان میرازی شیرازی به شمار می رفت.

در حلقه پیروان آخوند علامه محمدحسین نائینی و شیخ اسماعیل غروی محلاتی به چشم می‌خورد که هر کدام با نگاشتن رساله‌های تحلیلی و کلامی، تلاش می‌کردند بین مشروطیت و اصول فقه شیعه و در واقع بین ایران و غرب با اتکا به منابع فقهی نوعی امکان گفتگو برقرار نمایند. صف مخالف این جبهه در بین مراجع با نام سیدکاظم یزدی مرجع تقلید مقیم نجف مترادف است و در ایران برجسته‌ترین آنها شیخ فضل‌الله نوری بود.

آنچه ما قصد داریم در اینجا به آن بپردازیم نگاهی کوتاه به زندگی و اندیشه‌های این روحانی شجاع و متعهد است: حاج شیخ فضل الله کجوری معروف به نوری از علما مجتهدین و مراجع برجسته صدر مشروطیت در سال ۱۲۵۹ ق متولد شد. پدرش مرحوم ملا عباس مازندرانی کجوری معروف به پیشنماز بود. شیخ فضل الله پس از انجام تحصیلات مقدماتی و سطح عازم عراق شد و در محضر بزرگانی چون آیت‌الله میرزا حسن شیرازی و آیت‌‌الله حبیب الله رشتی به فراگرفتن علوم اسلامی پرداخت.

پس از مراجعه از عتبات به ایران نفوذ و مرجعیت تام پیدا کرد. مقام علمی و والای او را حتی مخالفان و منتقدان سیاسی منکر نشده و او را در مدارج علمی برتر از دیگران دانسته‌اند. وی علاوه بر دانش کلان از فهم و درک عمیق سیاسی هم بهره‌مند بود و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی فراوانی داشته. از جمله در واقعه تحریم تنباکو در کنار میرزا حسن آشتیانی قرار گرفت و از پرچمداران این نهضت شد. داستان «مشروطه مشروعه» از وقتی آغاز شد که شیخ فضل الله نوری پس از چند ماه همراهی با مشروطه خواهان و حضور در جلسات تدوین قانون اساسی، و آنچنان که خود ابراز کرده، پس از یک دوره صبوری و تحمل و تأویل عاقبت احساس کرد که می بایست قیدی به مشروطه بیفزاید تا سلامت آن از دید شرع تضمین شود.

این قید همان کلمه مشروعه بود. زمانی که محمدعلی شاه به قدرت رسید و او هم با مشروطه درافتاد، در پاسخ اصرار مخالفان، اعلام کرد که مشروطه مشروعه خواهد داد. در اینجا بود که مخالفان از ترس آن که، آنچه می خواهند به آنان داده نشود، با این شعار درگیر شدند. شاید به اختصار بتوان گفت با مطرح شدن شعار مزبور از سوی محمدعلی شاه، این شعار لوث و بدنام شد و این زمینه ای شد که کسی دفاع جدی آن نکند.