مردم و فردوسی

مردم و فردوسی

نویسنده: سید ابوالقاسم انجوی شیرازی
ناشر: سروش
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 348
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1355 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو ؛ جلد کتاب زدگی و چسب خوردگی دارد

مروری بر کتاب

مرحوم انجوی شیرازی پس از تلاش و کوشش فراوان موفق شده تا داستان ها و گفتارهای مردمی مختلف درباره ی فردوسی، که در طی قرون سینه به سینه نقل شده اند را گردآوری کند و با طبقه بندی خاصی عرضه کند. این داستان ها روایت هایی درباره ی زندگی(کودکی، جوانی، میانسالی و کهنسالی) فردوسی، بخش ها و دوره های مختلف زندگی او و قصه ها و حکایت هایی در مورد ابعاد مختلف داستان ها و شخصیت های شاهنامه می باشند.

هنگامی که از تلقیات عامیانه دربارۀ فردوسی و شاهنامه سخن گفته می شود، این نگرشها یا به بیان دقیقتر صاحبان تلقی را باید به دو دسته تقسیم کرد: نخست فرهیختگان و اهل قلمی که نوع نگاه آنها غالباً در مقدمه های منثور دست نویس های شاهنامه، تذکره ها و ضمن روایات متون ادبی و تاریخی نمود یافته است و به دلیل تعلق این آثار و پدید آورندگانشان به حوزۀ فرهنگ و ادبیات رسمی به کار بردن صفت عامیانه دربارۀ آنها با توجه به مفهوم اصطلاحی این واژه چندان درست و دقیق نیست و عامیانه را در اینجا باید به معنای عام مردمی دانست.

دستۀ دوم، معتقدات و پسندهای اصناف دیگر ـ و عموماً کم دانش ترِ ـ مردم است که برخلاف گروه نخست، مجالی برای گردآوری و کتابت تلقیات خویش نیافته اند و چون خاستگاه و حفظ و انتقال اینگونه از روایات، شفاهی و به صورتهای غیر رسمی بوده است، مراد از عامیانه در معنای خاص واژه، همین گروه از باورها و داستانها خواهد بود.

فردوسی در هفت سالگی به مکتب میرفته و بچه مکتبی بازیگوشی بوده و در خانه هم مادرش را اذیت می کرده. ملای مکتب دار هر وقت می خواسته فردوسی را تنبیه کند یا بزند او فرار می کرده و در خانه قایم می شده.
روزی معلم فردوسی که از یک چشم کور بوده فردوسی را غافلگیر می کند و با کمک چند نفر از بچه مکتبی ها او را به چوب و فلک می بندد و فردوسی در حال کتک خوردن این شعر را می سازد :
مرا میزنی کور ملا اگر بریزد ترا خاک عالم بسر.نگه میکنی همچو ابلیس کور .بسوزد همه هیکلت در تنور.

بعد از چوب و فلک فردوسی فرار میکند و لنگان لنگان میرود در صندوقچه قابم می شود. ملا شکایت فردوسی را پیش مادرش می برد و می گوید ابولقاسم به من فحش داده. مادر فردوسی همه جا را می گردد ولی اورا پیدا نمی کند تا اینکه راهش به صندوقخانه می افتد. فردوسی هم در صندوقخانه از کره مادرش دزدیده و با نان می خورده که مادرش می رسد.

فردوسی از هولش نان وکره را در میان عمامه میگذارد و می خواهد فرار کند که مادرش سر راه او را می گیرد و با مبی بسرش می زند که کره از اطراف عمامه بصورت فردوسی می ریزد. فردوسی خودش را به زمین می اندازد و خود را به مردن می زند. مادر فردوسی دستپاچه می شود خیال می کند فردوسی متلاشی شده و زن همسایه را خبر می کند. وقتی دو نفری بالای سر فردوسی می رسند فردوسی از جایش بلند می شود و فرار می کند.
از نور الدین قوامی. چهل و هشت ساله. کارگر
به روایت از شادروان مادرشان قزل جه کند-قره سال 1354

متنی که خواندید نمونه ای از کتاب مردم و فردوسی است که در حقیقت نقل و حکایات مردمی است برای فردوسی و حکایت مردمی است که سینه به سینه راجع به خالق شاهنامه یعنی حضرت فردوسی امده است. که استاد انجوی شیرازی بخوبی طبقه بندی و گرداوری نموده است. مردم و فردوسی مجموعه ای است از قصه های عامیانه ای که در رابطه با سراینده شاهنامه و سروکار داشتن با اثر معجزه آسای حکیم طوس ساخته و پرداخته شده و سینه به سینه به ما رسیده است.

طبقه بندی قصه ها دو جنبه می توانست داشته باشد. یکی جنبه علمی مردم شناسی و شناخت فرهنگ و دیگری جنبه ادبی و هنری انها و در این کتاب طبقه بندی قصه ها به ترتیبی است که هر دو جنبه رعایت شده است.
ابتدا قصه ها را بر اساس شخصیتها تقسیم کرده ایم که قسمت اول فردوسی و قسمت دوم پهلوانان و نبردهایشان است و در وهله دوم قصه ها را به ترتیب توالی زمانی قرار داده ایم.یعنی اگر مثلا زال پدر رستم بوده است قصه هایش هم قبل از قصه های رستم امده است.

در اینجا اشکالی که معمولا پیش می اید شاخه های فرعی که در طول کتاب وجود دارد. مثلا اینکه بعد از قصه رستم و سهراب قصه های فرامرز-پسر دیگر رستم-بیاید یا قصه های برزو پسر سهراب. در این خصوص همان کاری را کردیم که علم و تجربه حکم میکند یعنی نظم شخصیتها را بر اساس نمودار خویشاوندی قرار دادیم و به هر شاخه ای که رسیدیم ان شاخه را ادامه دادیم تا تمام شد و به شاخه دیگر پرداختیم.
ترتیب روایات هم بر اساس توالی زمانی است.