نگارنده در این اثر، شرح حال مختصری از کسانی که در طول تاریخ اسلام، ادعای مهدویت، الوهیت و یا دین جدیدی نموده‏اند ارائه می‏دهد. از جمله مدعیان مهدویت که نامی از آنان در این مجموعه آمده است، می‏توان به محمد حنفیه، ابومسلم و حسن صباح اشاره کرد. شایان ذکر است شرح حال و آثار عرفایی چون: منصور حلاج، عین القضات همدانی و شیخ اشراق تحت عنوان مدعیان الوهیت در بخشی از کتاب گنجانده شده است.

جهان اسلام در طول تاریخ اسلام، آزمایشگاه مهدویت و نمونه اعلای تحیر و امید، و گمراهی و انحراف درباره مهدی مدنظر روایات بوده است. از نیمه نخست قرن اول هجری، امواجی از ادعاها در باب مهدویت از مدینه آغاز شد؛ سپس بسیاری از مناطق جهان اسلام را درنوردید. بنا به روایتی مشهور میان شیعه و سنی، مهدی از نسل فاطمه(س)1 و دارای حیرت و غیبت است؛ قومی با او هدایت، و قومی با او گمراه می‌شوند.2 جهان اسلام در قرن سوم هجری، شاهد بیشترین استفاده از ظرفیت‌های مهدویت بود. جامعه اسلامی در قرن‌های بعد نیز تحت تأثیر امواج مهدویت قرارداشت. از قرن‌ چهارم هجری تا چند قرن پس از آن، چندین مهدی ظهور کردند. اوج این جریان، مربوط به قرن یازدهم هجری است که آسمان جهان اسلام مهدی باران بود؛ کسانی که خود را فرستاده و پیک نجاتی می‌پنداشتند که پیامبر(ص) و ائمه معصوم(ع) به آمدن آنها وعده داده‌اند.

سابقه اعای مهدویت، به فرقه‌ای به نام «سبائیه» باز می‌گردد که امیرمؤمنان(ع) را مهدی خواندند و گمان کردند ایشان کشته نشده‌ و در آخرالزمان ظهور می‌کنند؛سپس کیسانیه موضوع مهدویت محمد حنفیه را مطرح کردند و پس از مرگش نیز گفتند او زنده است و در کوه رضوی زندگی می‌کند و روزی ظهور خواهد کرد.

شناخت تاریخ مدعیان دروغین مهدویت و نیز اقتضائات حاکم بر آن‌ها به منظور دریافت صحیح پیامدهای ادعاهای آنان و همچنین درک تفاوت رفتاری و گوناگونی مواجهات آنان با قضایای پیش آمده، امری ضروری است. گستردگی و پراکندگی این‌گونه ادعاها در طول تاریخ، دلیلی بر اصالت اسلامی، فراگیری و رسوخ اندیشه مهدویت در میان مسلمانان است. راستی‌ها زمانی رخ می‌نماید که به شناسایی دقیق تاریخ و کشف حقایق زندگی مدعیان دروغین بپردازیم.

موضوع مدعیان دروغین مدتی است که با اهمیتی فزاینده مورد توجه قرار گرفته است. همگام با توسعه تحلیل‌ها پیرامون این موضوع، نگرش تاریخی به مدعیان دروغین نیز گسترش یافته است. آن‌چه در این پژوهش‌ها کمتر مورد کاوش قرار گرفته، بازترسیم تنوعات جوهرین مدعیان دروغین است که به نظر می‌رسد در رویکرد به مدعیان دروغین مهدویت اثرگذار باشد.

آن‌چه بحث دربارۀ مدعیان دروغین را دارای اهمیت می‌کند، گسترۀ زمانی و جغرافیایی مدعیان دروغین مهدویت است. از حیث زمانی، تاریخ مدعیان دروغین مهدویت از صدر اسلام آغاز می‌شود و اکنون نیز با این پدیده مواجه هستیم. از حیث جغرافیای ظهور مدعیان دروغین مهدویت، باید گفت آنان تقریباً در تمامی جغرافیای اسلامی یافت می‌شوند.

فهرست

احمد بن معاویه (280ق) در اندلس
مهدی سودانی (1880م) در سودان
سیدمحمدجونپوری (910ق) در هند
ناصر بن محمد عیانی (1062م) در یمن
میرزا ملاجان بلخی (890ق) در بلخ
شیخ عبدالقدیر بخارایی (900) در بخارا
علی‌محمد شیرازی (1258ق) در ایران
محمد بن عبدالله قحطانی (1400ق) در عربستان
و...