مجموعه آثار دکتر علی شریعتی

نویسنده: علی شریعتی
ناشر: حسینیه ارشاد - بعثت - امام - احیا - شریعتی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 650
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1359 ~ 1352

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو

مروری بر کتاب

عرفان، برابری، آزادی

اندیشه‌های شریعتی را این طور می‌توان جمع بندی کرد که در نهایت تمامی تلاش‌های فکری و نظری او بر این بوده است که جامعه مطلوب و آینده ایده آل زمانی محقق می‌شود که آزادی، برابری و عرفان هر سه در کنار هم در جامعه نهادینه شود. در اینجا توجه و تاکید بر واژه عرفان قابل اهمیت و تأمل است که چرا شریعتی از مذهب، دین و اسلام نام نمی‌برد و عرفان را مورد اشاره قرار می‌دهد! دلیل این امر این است که هر نوع نگاه تئولوژیک به جای اینکه باعث وحدت و همبستگی شود، سبب جدایی و تفرق انسان‌ها و جوامع انسانی می‌شود.

زن در چشم و دل محمد

نوشتار حاضر , نوشتاری زیبا و دلپذیر از زنده یاد دکتر علی شریعتی بوده , که در باره چگونگی انجام ازدواجهای متعدد پیامبر رحمت حضرت محمد (ص) می باشد . در واقع این نوشتار پاسخ دندان شکنی است به آنهایی که در این رابطه تهمت های ناجوانمردانه و به دور از واقعیت به وجود نازنین حضرت محمد (ص) وارد می کنند.

… تعدد زوجات از اینگونه است. بی شک وجدان عصر ما از چنین اهانت زشتی نسبت به زن جریحه دار می گردد. اما در گذشته و به خصوص جامعه های ابتدایی، این اصل به بسیاری از زنان محروم و بی سرپرست که خود و احیانا فرزندان یتیم شان برای همیشه از زندگی گرم و امن و سالم خانوادگی محروم می شده اند، امکان آن را می داده است که آینده خویش را که در فقر و پریشانی و فساد تهدید می کرد، در پناه مردی که در آن روزگار تنها پناهگاه زن و کودک بوده است نجات دهد و خانواده ای که با مرگ سرخ که در گذشته غالبا سراغ مردن را می گرفت سرپرستش را از دست می داد و متلاشی می شد، سامانی تازه گیرد، چادر نیز چنین است، امروز بندی بر دست و پای زن تلقی می شود و روح قرن ما آن را برای زن زشت و حقارت آمیز می بیند، اما در گذشته نشانه تشخیص گروهی و حیثیت خاص اجتماعی و حریم غرت و حرمت زن تلقی می شد و هنوز هم در جامعه های روستانی این چنین تلقی میشود و نیز در خانواده های متشخص شهری که هنوز به سنت ها وفادار مانده اند...

مسئولیت شیعه بودن

مسئولیت شیعه بودن، غیر از آن که یک بحث علمی و فلسفی و اعتقادی بسیار عمیق است، در قلمرو و تحقیق محقق و متفکر و آشنا با مسائل علمی، خود بخود، بحثی عمومی نیز هست، که هرکه به مکتبی - یا مذهبی - معتقد می‌شود، مسئولیت‌هایی را متوجه خویش می‌کند و شیعه بودن نیز از این قاعده مستثنی نیست.
هر کس (در هر سطحی از تفکر علمی) با اعتقاد به هر مکتب و مذهبی، باید خویشتن را در برابر این پرسش بیابد که: "اعتقادم، چه مسئولیت‌هایی را متوجه‌ام می‌کند؟" بخصوص وقتی که مسئله "شیعه بودن" است و مسئولیت بسیار جدی‌تر و سنگین‌تر. چرا که یکی از خصوصیات مذهب تشیع (نسبت به سایر مذاهب برادر در اسلام) تعریف ایمان است.

یک جلوش تا بی نهایت صفرها

بچه های ما میفهمند: 
آدم وقتی فقیر میشه خوبیهاش حقیر میشه 
اما کسی که زور داره و یا زر داره 
عیبهاشو هنر میبینند 

چرندهاشو حرف حسابی میشنوند 
آروغهای بیجا و نفرت بارشو 
فلسفهء دانش ودین میفهمند 

حتی 
شوخی های خنک و بی ربط او از خنده 
حضــــار رو روده بر میکنه!!! 

ملتها همینجورند روزی که ما مسلمانها پول داشتیم 
زور داشتیم 
استادهای دانشگاه اسپانیا 
ایتالیا 
فیلسوفها و دانشمندان اروپا وقتی میخواستند درس بدهند 
قبا و لباده ملاهای ما را به تن خود میکردند 
خود را به شکل بو علی و رازی و غزالی در می آوردند. 
همون که باز استادهای دانشگاه ما امروز تو جشنها میپوشند 
لباسهای خودشان هم از فرنگیها میگیرند! 
میخواهند ادای کانت و دکارت را در بیاورند 
خود را به شکل استادهای دانشگاه اسپانیا و ایتالیا و 
فرانسه و انگلیس بیارایند!!!! 

ماشینیسم در اسارت ماشین

مالکیت زیربنا است.من یک نظر خاصی در اینجا دارم و آن این است که اصولا زیربنا دو تا بیشتر نیست. آنهم نه بورژاوازی است،نه فئودالیته،نه کاپیتالیسم،نه ماشینیسم،نه سرواژی،نه برده داری،زیربنا،یعنی آنچه که تمام نظام اجتماعی رویش سوار می شود و استخوان بندی اساسی اجتماع-استراکتور-است دو تا است،نه شش هفت تا یکی«مالکیت انحصاری»است و یکی«مالکیت اجتماعی»

...مالکیت که انحصاری می شود جامعه را به دو قطب متضاد اقتصادی تقسیم می کند و رابطه این دو قطب متضاد اقتصادی بر حسب تحول و جامعه تحقق پیدا می کند.حقوق،طرز تفکر و علم تغییر پیدا می کند،این ها همه هست،اما برحسب جبر تاریخ و تحول تاریخ بینش و تفکر و فرهنگ تغییر پیدا می کند.اما زیربنا و عامل اساسی شکل مالکیت است....

بازگشت به خویش

تاریخ هر ملتی در همان حال که خود عاملی آفریننده و قوام بخش «شخصیت وجودی» آن ملت است، در عین حال، بیش و کم علل منفی ای را نیز در بردارد که موجب خدشه دار شدن، ضعیف شدن و یا بیمارشدن آن می گردد.

بنابراین برای ملتی که می کوشد تا «خود را بشناسد» ، «خود را بازسازی کند» و به عبارت دیگر« ماهیت خویش را کشف نماید» شناخت علمی و تحلیلی این علل منفی، کاری فوری و حیاتی است....

انحطاط  دو جنبه دارد؛ یکی عقب‌ماندگی اقتصادی و صنعتی و دیگری ازدست‌رفتن روح خدایی انسان، به عنوان مظهر آزادی، آفرینندگی و آگاهی در دورۀ جدید. بازگشت به خویشتن را بیان می‌کند و معتقد است با ایجاد یک رنسانس اسلامی و اصلاح دینی می‌توان عوامل انحطاطی را از خود دور کرد. وی از طریق رابطه‌ای که میان اصلاح دینی و رهایی از انحطاط برقرار می‌کند مقوله بازگشت به خویشتن را مطرح می‌کند تا راهی برای رهایی مسلمانان و ایرانیان از انحطاط و عقب‌ماندگی بیابد.

زیباترین روح پرستنده

"زیباترین روح پرستنده"، ترجمه، "امام سجاد ، زین العابدین" است. نشان می دهد که اصطلاحات، کلمات و حتی صفاتی که ما برای بیان مفاهیم، معانی، عقاید و حتی شخصیت های بزرگ مذهبمان به کار می بریم، در تلقی امروز به گونه ای است و در تلقی نخستین اش به گونه ای دیگر. زیرا ما گاه صفات و اسامی و یا مناقبی را که در کتب قدیم و اصلیمان وجود ندارد، بنا به سلیقه ی فعلی خودمان، برای پیشوایانمان به کار می بریم و این امر حاکی از آن است که بینش امروز ما تا چه حد با بینش نخستین تشیع و اسلام اختلاف دارد...

"الکسیس کارل" فیزیولوژیست بزرگی است که برنده جایزه نوبل و مظهر بینش علمی در علوم طبیعی است، و یکی از بزرگترین شخصیت هایی است که نماینده ی یک گرایش خاص در علوم معاصر است این مرد با این بینش، وقتی از نیایش سخن می گوید، که مظهر یک احساس و اشراق است و عالی ترین تجلی روح و معنویت انسان، (که در بینش جدید همیشه از علوم جدا بوده است) برای ما خیلی جالب است. به خصوص که او نویسنده ی فیلسوف و روحانی نیست و در مقام یک فیزیولوژیست، انسان شناس و متخصص علوم گوناگون طبیعی درباره انسان و هم چنین برنده جایزه نوبل در پیوند رگ هاست.

وی براساس مطالعات و تجربیات مستقیمی که روی بیمارانش، از گروه ها و تیپ های مختلف داشته تا جایی می رسد که این حکم را به عنوان یک حکم علمی (نه به عنوان تبلیغ دینی) صادر می کند که: "نیایش همچون دم زدن و خوردن و آشامیدن، از نیازهای ژرفی است که از عمق سرشت و فطرت طبیعی انسان سر می زند؛ خوردن، نمو کردن، تکثیر نسل و نیایش، چهار بُعد اساسی روح انسان هستند. " و به جایی می رسد که می گوید: "هیچ ملتی در تاریخ و هیچ تمدنی درگذشته به زوال قطعی فرو نرفت، مگر آنکه پیش از آن سنت نیایش در میان آن قوم ضعیف شده بود."

هجرت و تمدن

مهاجرت چنانکه از قرآن و از لحنی که قرآن از آن صحبت می کند برمی آید، دارای پنج نوع است اولا” در قرآن طرز قرار گرفتن یک کلمه یا اسم از نظر همسایگی با کلمات بعدی و پیشین یک فلسفه مسلم دارد، قرآن تصادفی کلمات را پشت سر هم نمی آورد، این سبک قرآن است. بنابراین اگر کلمه ای جلو می آید باید جلوتر آمده باشد، یعنی این مفهوم مقدم بر مفهوم و کلمه ای است که بعد از آن آمده در قرآن سه مرحله وجود دارد. «إن الذین آمنوا و الذین هاجروا و جاهدوا فی سبیل الله اولئک یرجون رحمت الله » این سه مرحله مال انسان است، انسانی که اسلام می شناسد، و انسانی که اسلام را می شناسد.

از کجا آغاز کنیم

مصیبت بزرگ جامعه های اسلامی بالاخص، و همه جامعه های سنتی بطور اعم این است که تفاهم و اشتراک بینش بین توده مردم و طبقه تحصیلکرده وجود ندارد.

استضعاف که در قرآن بکار می رود به معنی « به بیچارگی و ضعف گرفتن » است و بسیار قابل تامل است چون معنائی است اعم از استبداد و استثمار و استعباد واستعمار و استحمار ... اینها همه شکل های مختلف استضعاف در زمان ها ونظام های گوناگون است که گاه با شکلی از آن مبارزه می شود و از میان برده می شود ولی شکل دیگری جانشین آن می شود .

انتظار عصر حاضر از زن مسلمان بضمیمه جبر تاریخ

امشب قرار بود متن سخنرانی را آقای خامنه ای به عهده داشتاه باشند که در این رشته کار کرده اند و مرد آگاهی هستند که متاسفانه برایشان امکان شرکت در این برنامه پیش نیامد. حضرت فاطمه (س) امروزه می‌ تواند زن مسلمان را بسازد؛ به عنوان یک مادر در مرحله ‌ای که دختری چون زینب می‌ پرورد و پسرانی چون حسن و حسین و به منزله همسر علی؛ کسی که در تنهایی ‌ها و سختی‌ ها و عظمت ‌های علی پا به ‌پای اوست و همچنین به مثابه یک زن مسئول اجتماعی. زنی که حتی مردن و دفن شدنش وسیله ‌ای برای مبارزه در راه حق و محکوم کردن ابدی و همیشگی غضب است. 

این است چگونه امروز زن مسلمان بودن. کتابچه حاضر، حاوی دو سخنرانی از زنده‌ یاد دکتر علی شریعتی با عنوان «انتظار عصر حاضر از زن مسلمان» و «جبر تاریخ» است. در بخش نخست «حقوق زن در نظام اسلامی و مسئولیت او در عصر حاضر با نگاهی بر زندگی حضرت فاطمه (س) بازگو و در بخش دوم متن یکی از درس‌ های اسلام‌ شناسی دکتر شریعتی در خصوص یکی از وجوه مکتب مارکسیسم آورده شده است.

شریعتی در جریان بحث خود به لحظه های حساس تاریخ اسلام اشاره می کند و در یکی از این اشارات خود می گوید:در جنگ صفین یکی از بزرگترین عوامل تایید و تشویق روحیات مجاهدانی که زیر پرچم علی (ع)می جنگند زنان هستند که با شعر و خطبه ها و سخنرانی های مهیج مجاهدان صف علی(ع) رابه جهاد تحریک می کردند.

این جامعه شناس دینی در بخش دیگری از کتاب انتظار عصر حاضر از زن مسلمان می نویسد: زینب(س) وقتی که می بیند نهضت شروع شده است و در این نهضت رهبری دست امام حسین و برادرش است شرکت زینب به عنوان تعهد در برابر برادر نیست به عنوان تعهد در برابر خودش است و در برابر خدا. وقتی می بیند رهبر این نهضت راه افتاد و سرنوشتی را برای جهاد در برابر ستمی که بر جامعه مسلط شده انتخاب کرده خودش خانواده اش و همسرش را رها می کند و همراه نهضت می آید.

مذهب علیه مذهب

"لا اعبد ما تعبدون "
من نمی پرستم آنچه را شما می پرستید
کوشش دین شرک همیشه این است که به نام دین مردم را بباورانند که وضعی که شما دارید یا تو داری یا جامعه تو دارد وضعی است که تو می باید داشته باشی و جامعه تو می باید میداشت این تجلی خداوند است! سرنوشت است ! تقدیر است! توجیه وضع موجود رسالت و هدف دین شرک است!!!

دین شرک ، دین توجیه کننده ، دین تخدیر کننده ، دین متوقف کننده دین محدود کننده ، دین بی اعتناء به وضع زندگی مردم بوده است که همیشه در تاریخ بر جامعه های بشری مسلط بوده ، و آنها هم که گفتند دین زائیده ترس است ، تخدیر کننده است ، زائیده دوره فئودالی است ، راست گفته اند .