کتاب ؛ با نگاهی کلی بر خصوصیات عمومی جوامع ایرانی پیش از تاریخ و شکل‌پذیری تاریخی اجتماعات ایرانی به رشته تحریر درآمده است. این کتاب به تلاش‌های اجتماعی سازمان یافته ایرانیان در طول تاریخ می‌پردازد. ایران در روند چندین هزار سال تاریخ خویش، به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه‌ پل ارتباطی میان اقوام شرق و غرب محسوب می‌شود و نقش مهمی را در روابط اجتماعی ملل ایفا کرده است. همین امر باعث شده تا در جای جای این سرزمین پهناور، اقوام مختلف همواره در تردد باشند و بعضا در موقعیت مناسب در منطقه‌ای از این سرزمین برای خود حکومتی ایجاد کنند.

برخورد این حکومت‌ها با یکدیگر و تاثیر و تاثرپذیری از همدیگر در روابط اجتماعی، گاه باعث جذب و مستهلک شدن قومی در قومیتی دیگر و گاه در نشیب و فرازهای تاریخی باعث اضمحلال کامل آنان شده است. اما همین فرایندهای اجتماعی نیز باعث دوام و بقای چندین هزار ساله سرزمین ایران شده است. به طوری که دانشمندان، این سرزمین را یکی از هفت منطقه تمدن ساز بشری به حساب می‌آورند.

کتاب «مبانی تاریخ اجتماعی ایران» نگاهی کلی بر خصوصیات عمومی جوامع ایرانی پیش از تاریخ، آمدن آریایی‌ها به فلات ایران، تشکیل دولت و ملت، شکل‌پذیری تاریخی اجتماعات ایرانی، فرهنگ روستا، مشخصه‌های فرهنگی زندگی شهری و عشایری، ادغام‌پذیری، نهاد خانواده، طبقات اجتماعی، مشروعیت سیاسی، اجتماعی حکام، روابط شاه با جامعه، مقاومت‌های ملی، عیاران، خانقاه‌ها و مجامع اهل طریق، خصوصیات فرهنگ و تمدن ایرانی سلسله‌ها و اقوام و نژادهاست.
کتاب را می‌توان نوعی جمع‌بندی از فصول گونه‌گون دانست. نویسنده عمده‌ترین خصوصیات روح ایرانی را این را چنین معرفی می‌کند: «پیوستگی، جاذبه و دافعه، قابلیت تلفیق و تطبیق با امور و اتفاقات غیر مترقبه، ترقی‌خواهی، خصیصه اطاعت از روسا، اخلاقی ماندن، مذهبی بودن، قهرمان دوستی، و جمال‌گرایی از عمده‌ترین خصوصیات روح ایرانی است.»

کتاب مبانی تاریخ اجتماعی ایران با بررسی خصوصیات عمومی جوامع ایرانی پیش از تاریخ و آمدن آریایی ها به فلات ایران، وارد تاریخ می‌شود و از تشکیل دولت و پیدایش ملت ایران می‌گوید. آنگاه به شکل‌پذیری تاریخی اجتماعات ایرانی بر مبنای روابط مبتنی بر ارزش‌های مشروع اجتماعی می‌پردازد. مناسبات ناشی از تطابق اجتماعی (روستا، شهر، حیات عشایری و موقعیت جغرافیایی)، روابط مبتنی بر ادغام پذیری اجتماعی (خانواده و طبقات اجتماعی)، روابط مبتنی بر جهت‌گیری اجتماعی (سازمان سیاسی، مشروعیت سیاسی- اجتماعی حکام، نوع حکومت، جایگاه حکومت در جامعه، روابط شاه با جامعه) از دیگر بحث‌هایی به‌شمار می‌رود که در این کتاب گردآمده است.

سپس نویسنده با اشاره به مقاومت‌های ملی به مبارزه‌های فرهنگی و تلاش‌های اجتماعی سازمان یافته ایرانیان در طول تاریخ می‌پردازد و از نقش عیاران می‌گوید و از خانقاه‌ها می‌نویسد و بحث خود را با خصوصیات فرهنگ و تمدن ایرانی تمام می‌کند. ضمایم متعددی که شامل فهرست‌های اعلام اشخاص، خاندان‌ها، اقوام و اماکن از ویژگی‌های ارزشمند این کتاب به‌شمار می‌رود.