مانی و دین او

نویسنده: سیدحسن تقی زاده
باهتمام: احمد افشار شیرازی
ناشر: انجمن ایرانشناسی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 700
اندازه کتاب: وزیری گالینگور  - سال انتشار: 1335 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : 

مروری بر کتاب

بانضمام متون فارسی و عربی درباره مانی و مانویت و هرآنچه به این موضوع مربوط است

مانی، (زاده ۱۴ آوریل ۲۱۶ م – درگذشته ۲ مارس ۲۷۴ م)، فیلسوف، شاعر، نویسنده، پزشک، نگارگر بنیانگذار و پیام‌آور آیین مانوی است. او از پدر و مادر ایرانی منسوب به بزرگان اشکانی در نزدیکی تیسفون که در بخشی از شاهنشاهی اشکانی بود، زاده شد. او آیینی را بنیان نهاد که دیرهنگامی در سرزمین‌هایی از چین تا اروپا پیروان فراوانی داشت. برادران شاپور یکم او را پشتیبانی کردند و شاپور به او اجازهٔ تبلیغ دینش را داد. اما گرفتار خشم موبدان زردشتی دربار ساسانی شد و سرانجام در زمان بهرام یکم زندانی گشت و درگذشت.

مانی خود را مانند زرتشت، بودا و عیسی فرستاده خدا معرفی می‌کرد، برای تکمیل آموزه‌هایی که پیشینیان آورده بودند دینی نو و همگانی را تبلیغ می‌نمود که مانند مسیحیت در آن به روی آدمیان از هر نژاد و با هر وضع، باز بود. باورهای آن از آیین‌های بابلی و ایرانی سیراب شده بود و از دین‌های بودایی و مسیحیت اثر پذیرفته بود

در سال های ۱۹۰۲ و ۱۹۰۳ بود که نخستین بار چند تن از مستشرقان و محققان اروپایی کاملاً برحسب تصادف دلایلی به دست آوردند. در ترکستان چین خرابه هایی وجود دارد که در آن آثاری از مانی و مانویت مشهود است. در سال ۱۹۱۴ عده یی از مستشرقان درصدد کشف حقیقت برآمدند و به محلی که سابقاً شهر باستانی تورفان در آن بوده است و گفته می شود خرابه های ذکرشده در آنجا است، رفتند و به کاوش پرداختند. نتیجه به دست آمده مافوق تصور آنها بود با آنچه از حفریات خرابه های تورفان به دست آمد.

وجود مانی و آیین مانویت شناخته و اثبات شد و از آن پس مطالعات و تحقیقات مانی شناسی جنبه کاملاً علمی به خود گرفت. اما شخصیت مانی یکی از کسانی است که به علت از میان رفتن بخش عمده آثارش در ابهام باقی مانده است. دانستن حقایق زندگی این پیامبر امری است که اگر محال نباشد بسیار دشوار است. مشهورترین کتاب مانی اردهنگ است که در فارسی ارتنگ و ارژنگ خوانده می شود شامل تصاویر عجیب و غریب افسانه یی و درهم و برهم و پرشاخ و برگ با جزییات و پیچیدگی های خاص که در آن نگاره هایی با قلم مانی درباره کیهان شناخت و تغییر آن آمده است.

او از سوی برادران شاپور یکم پشتیبانی شد و شاپور به او اجازهٔ تبلیغ دینش را داد. اما مورد خشم موبدان زردشتی دربار ساسانی قرار گرفت و سرانجام در زمان بهرام دوم کشته شد.مانی، از پدر و مادر ایرانی منسوب به بزرگان اشکانی در نزدیکی بابل در میان‌رودان(بخشی از عراق کنونی) که در آن زمان بخشی از شاهنشاهی ساسانی بود، در (۲۷۶ - ۲۱۰) پس از میلاد مسیح، زاده شد. او واعظ مذهبی و بنیان‌گذار آیینی شد که زمانی دراز در سرزمین‌هایی از چین تا اروپا پیروان فراوانی داشت ولی بیش از ششصد سال است که منسوخ شده‌است.

پدر مانی، به نام فاتک یا پاتیگ، از نهاوند از اتباع کنونی استان همدان و مادر وی از خاندان کامسراگان با خویشاوندی با دودمان پادشاهیاشکانیان پارتی بود. برخورد نخستین مانی با ادیان و فرقه‌های دینی گنوسی رایج در بین‌النهرین ناشی از گرویدن پدرش به آنها بود. چرا که جذب آنان شده و به میان‌رودان نقل مکان کرده بود. زمانی‌که مانی شش ساله بود، پدرش ترک همسر کرد و به همراه فرزندش زندگی در میان الخسائیه (گنوسیان) را آغاز کرد، چرا که دوری گزیدن از زن و شراب و گوشت بخشی از باورها و وظایف دینی بسیاری از فرقه‌های گنوسی بود؛ بنابراین کودکی مانی در میان گنوسیان سپری گشت و آموزه‌های کودکی او متأثر از باورهای آنان شد، همچنانکه بعدها دین خودش نیز متأثر از باورهای گنوسی بود. او در نوجوانی ادعا کرد که به او وحی شده‌است و او فارقلیط، موعود عهد جدید است و واپسین فرستاده و پایان پیامبران، که فرمانروایی آدم را با هدایت الهی به سرحد نهایت می‌رساند، که در بر گیرنده کسانی چون شیث،نوح، ابراهیم، سام پسر نوح، نیکوتئوس، خنوخ، زرتشت، هرمس، افلاطون، بودا و عیسی است.

مانی کودکی با استعدادهای ویژه بود که سرشت تصوف‌گونه را از پدر به ارث برده بود. گفته می‌شود که شخصی فراطبیعی با وی ارتباط برقرار کرده بوده‌است. او سفرهای دور و درازی به ایران، هندوستان باختری و شمال خاوری ایران کرد و به تبلیغ دینش پرداخت. پس از چهل سال سفر به همراه یاران خود به پارس بازگشت و پیروز برادر شاپور شاه را به آیین خود درآورد. مانی تحت تأثیر منداییگران، موعظه‌های خود را در سال‌های جوانی آغاز کرد.

جالب توجه اینکه پیروان مانی به آثار نوشتاری بسیار اهمیت می داده اند. هیچ دین و آیینی نیست که این همه آثار از آن باقی مانده باشد. به هر زبانی از آنها آثاری به جا مانده است؛ از جمله به دست نوشته های قبطی، فارسی میانه و پارتی، سغدی، چینی، ترکی «اویغوری» و نظایر آنها. آیین مانی اندیشه مسیحیت گنوسی، رازورزی زرتشتی و عرفان بودا را در بطن خود دارد. کتاب حاضر نه تاریخ است نه زندگینامه؛ داستانی است زیبا و خواندنی، نیمه تاریخی و نیمه تخیلی که امین مالوف نویسنده مشهور و لبنانی الاصل فرانسوی، که غالباً داستان هایش را در میان شخصیت های تاریخی ایران می جوید و می یابد، نوشته و الحق در این راه موفقیت کامل به دست آورده است. از دیگر مزایای کتاب داشتن تصاویر رنگی درباره دیوارنگاری، نقاشی، برگ هایی از کتاب سرودنامه مانوی و ابریشم دوزی است که توسط مستشرقان در ویرانه های شهر خوچو چین مربوط به قرن ۸ ، ۹ میلادی کشف شده است.