قیام کلنل محمدتقی خان پسیان در خراسان

قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان

نویسنده: سیدعلی آذری
ناشر: صفی علیشاه
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 508
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1368 - دوره چاپ: 8 

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

مصور

محمدتقی معروف به کلنل محمدتقی خان صاحب منصب نظامی در اواخر دوره قاجاریه فرمانده قوا و رهبر قیام 1300 ش خراسان . محمدتقی در خانواده معروفی از «مهاجرین » در 1309/ 1270 ش در تبریز زاده شد.رستم بیگ جد خاندان پسیان بعد از عهدنامه ترکمن چای و جدایی شهرهای قفقاز از ایران زندگی زیرسلطه بیگانگان روس را برنتابید و به تبریز مهاجرت کرد.رستم بیگ و پدر محمدتقی یاور محمدباقرخان روابط نزدیکی با مقامات ذی نفوذ تبریز از جمله میرزاتقی خان امیرکبیر داشتند.

فرزندان رستم بیگ همگی از صاحب منصبان نظامی بودند و بعضی چون علیقلی و غلامرضا در جنگ با انگلیس در شیراز کشته شدند.محمدتقی خان پسیان هم که یکی از افراد همین خاندان بود که در سال 1270 خورشیدی در تبریز چشم به جهان گشود و پس از تحصیلات مقدماتی در مکتب‌خانه وارد مدرسه لقمانیه تبریز شد و در 15 سالگی برای ادامه تحصیلات در مدرسه نظام تهران به این شهر آمد و در این شهر بود که به هواخواهان مشروطیت پیوست و بعد از اینکه مشروطیت به پیروزی رسید و نیروی ژاندارمری تشکیل شد کلنل پسیان هم به عنوان یک عضو وارد نیروی ژاندارمری شد و به استخدام این نهاد درآمد.

او ابتدا به علت اینکه زبان فرانسه می‌دانست، مترجم کاپیتان ‌هارالد یالمارسن، رئیس ژاندارمری شد و بعدها نیز ماموریت‌های نظامی متعددی را به او سپردند که آن‌ها را با موفقیت به انجام رساند و توانست درجات نظامی را یکی پس از دیگری طی کند. زمانی هم که جنگ جهانی اول شروع شد، او در ردیف آزادیخواهانی که سخت مخالف روس‌ها و انگلیسی‌ها بود، قرار گرفت و به‌همین دلیل در کابینه مهاجرین که مقر آن کرمانشاه بود، فرماندار و رئیس ژاندارمری شد؛ اما، می‌دانیم که کابینه مهاجرت خیلی دوام نیاورد و اعضای آن هرکدام به جایی رفتند و کلنل پسیان برای ادامه تحصیل و معالجه به آلمان رفت و در آنجا به‌طور اتفاقی با یکی از فرماندهان نظامی آلمان آشنا شد و او از کلنل دعوت کرد که وارد ارتش آلمان شود.

به این ترتیب کلنل پسیان وارد ارتش آلمان شد و آموزش هوانوردی دید و با هواپیما پرواز کرد و اسمش را به‌عنوان نخستین خلبان ایرانی در تاریخ ثبت کرد. کلنل بر ضد نیروهای روسی در جبهه لهستان جنگید ولی جنگ جهانی اول که با شکست آلمان همراه شد، باعث شد کلنل هم از ارتش آلمان خارج شده و مدتی در آلمان بماند. او به تحصیلات پرداخت، نویسندگی کرد، موسیقی آموخت و بعد از مدتی مصمم شد که به ایران برگردد.

کلنل پسیان وقتی که از آلمان به ایران برگشت، به‌عنوان یک شخصیت تحصیلکرده و باتجربه در امور نظامی، توقع داشت او را در تهران به کار بگیرند که اینطور نشد و به دلایلی او را به‌عنوان فرمانده ژاندارمری خراسان منصوب کردند. در شهریور 1299 به خراسان آمد؛ خراسانی که وضعیت ژاندارمری‌اش به‌دلیل بدهکاری‌ها، عدم پرداخت حقوق و ترک خدمت کردن کارکنان، بسیار اسفناک بود و عملاً امنیت خراسان دچار خدشه شده بود، که کلنل پسیان به خراسان آمد و برای بهبود اوضاع ژاندارمری اقدامات زیادی را در پیش گرفت.

کلنل پسیان با حمایت‌های رئیس مالیه خراسان توانست حقوق عقب مانده کارکنان ژاندارمری را پرداخت کند و برای کنترل سران و رهبران طوایف، آ‌ن‌ها را وارد ژاندارمری کرد و طی برگزاری دوره‌های آموزش کوتاه‌مدت، به آن‌ها درجه داد و به مناطق خودشان بازگرداند تا در آنجا ژاندارمری تشکیل دهند و بدین گونه توانست نوعی امنیت را در خراسان و راه‌های خراسان ایجاد ‌کند. البته بودند یاغیانی که علیه حکومت و علیه منافع مردم اقداماتی می‌کردند؛ شخصیت‌هایی مثل خداوردی سردار، مرسل خان و زبردست خان درگزی از جمله این یاغیان بودند که با تدبیر کلنل این قیام‌ها سرکوب شد و امنیت به خطه خراسان بازگشت....

کلنل در محیط انقلابی تبریز رشد کرده بود، در آستانه مشروطیت در تهران بود و به‌شدت تحت تأثیر مبارزین مشروطه‌خواه قرار داشت و از آن‌ها حمایت می‌کرد و بعد که وارد ژاندارمری شد، تفکرات انقلابی خود را حفظ کرد و در مسئله مبارزه با بیگانگان هم، با روس و انگلیس مخالف بود و این را در عمل نشان داد ...

...از نظر شیوه تحریر عبارات، نثر ساده ای دارد که عاری از روانی و لطف نیست. از بعضی خصوصیتهای تحقیقات تاریخی و پاره ای مزایای شیرین و سرگرم کننده از نوع مطبوعات، برخوردار است.نویسنده به شرح قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز پرداخته که چنین به نظر می رسد، هنگام تالیف این بخش از کتاب، اندیشه تالیف اثری جامع و مستقل درباره شیخ محمد خیابانی و قیام او در ذهن نویسنده وجود داشته است. در پایان این بخش آمده است:

«مرحوم کلنل در دوران قیام خیابانی در تهران نگران آن قیام بود.» تصویر کارت پستال کلنل به برادرزاده اش که به نوعی اشاره به قیام تبریز دارد، در صفحه 175 کتاب آورده شده است...