قومیت و قوم گرائی در ایران ؛ افسانه و واقعیت

نویسنده: حمید احمدی
ناشر: نشر نی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 448
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1379 - دوره چاپ: 2

مروری بر کتاب

این پژوهش نگاهی انتقادی به مطالعات قومی از دیدگاه روش‌شناسی دارد و برآن است تا مسائلی نظیر قومیت، ملیت و هویت را با نگاهی نقادانه به مطالعات قومی در غرب و شیوهٔ تعمیم غیرتاریخی مفاهیم قومیت، قوم‌گرایی و قبایل به جوامعی نظیر ایران مورد ارزیابی قرار دهد.

نویسنده برآن است آن‌چه در ادبیات کنونی علوم سیاسی و جامعه‌شناسی به قومیت و ناسیونالیسم قومی موسوم است در گذشتهٔ ایران قابل مشاهده نیست و تنها از اواسط قرن بیستم به‌بعد است که تلاش‌هایی در جهت سیاسی‌کردن مسائل زبانی و مذهبی صورت گرفته است.

وی در پاسخ به این سؤال که چه عواملی در تلاش برای سیاسی‌کردن این مسائل در ایران معاصر نقش داشته است، معتقد است که تنها یک چارچوب نظری مبتنی بر جامعه‌شناسی تاریخی ایران قادر به پاسخ‌گویی به این سؤال است.نویسنده چارچوب نظری خود را که براساس سه متغیر اساسی دولت مدرن اقتدارگرا، مبارزهٔ نخبگان سیاسی و تأثیر سیاسی بین‌المللی استوار است، در رابطه با تحولات کردستان، آذربایجان و بلوچستان ایران به‌کار می‌گیرد تا اعتبار تجربی آن را به سنجش گذارد.

کتاب ، به طور کلی در هفت فصل به همراه یک جمع بندی نهایی تدوین شده که پس از مقدمه، در نخستین فصل اثر، مفهوم بندی قومیت در خاورمیانه در کنار مفاهیم مخدوش شده و جنبه ی تاریخی آن توضیح داده شده است. "حمید احمدی" در فصل دوم قبایل و دولت های ایران را تحت یک بررسی کلی قرار می دهد و در فصل سوم به طور ویژه به مفهوم سیاست و جامعه در آذربایجان ایران، کردستان و بلوچستان می پردازد.

فصل چهارم کتاب، شامل نظریات مربوط به قومیت و ناسیسونالیسم بوده و در فصل پنجم، روند شکل گیری دولت مدرن ایران با ایل زدایی و حذف قدرت روسای خودمختار ایلی با تاکید بر سه منطقه ی آذربایجان، کردستان و بلوچستان در دوره ی پهلوی نشان داده شده است. پس از آن در فصل ششم کتاب "قومیت و قوم گرایی در ایران"، نقش نخبه های سیاسی و اندیشمند در شکل دادن به هویت قومی مطرح شده و فصل هفتم از قوم گرایی و سیاست های بین الملل سخن می گوید. نهایتا در جمع بندی کتاب، نویسده از واقع گرایی و ضرورت تاکید بر وجوه مشترک جامعه ایرانی صحبت کرده و اجتناب از دامن زدن به حساسیت های تنش زا و اختلاف برانگیز را توصیه می کند.

در متون امروزی مربوط به مطالعات ناسیونالیسم، کاربرد واژه‏ ها و اصطلاح‏ های قومیّت،گروه قومی،ناسیونالیسم قومی و کشمکش قومی‏ بسیار رایج است.امّا باید به این نکتهء مهم توجه داشت که اصولا واژه‏ ها و عناوینی چون قومیّت و گروه قومی،ریشه‏ های جدید دارد و به ندرت‏ می ‏توان در فرهنگ های معتبر جهان مربوط به قرن ١٩ آنها را یافت. اصولا واژهء قومیّت (ethnicity) تا اوایل قرن بیستم کمتر مورد استفادهء دانشمندان علوم اجتماعی قرار می‏گرفت. رویکرد محقّقان رشته‏ های‏ انسان‏ شناسی و جامعه‏ شناسی به این واژه‏ ها به دنبال گسترش مطالعات‏ مربوط به گروه های اقلیّت نژادی،مذهبی،زبانی و ملیّت ‏های گوناگون‏ مهاجر به ایالات متحدهء آمریکا صورت پذیرفت.

اطلاق گروه قومی‏ به این اقلیّت‏ های ملّی و نژادی بویژه به دوران محبوبیّت نظریهء «کورهء مذاب» (Melting pot theory) برمی ‏گردد که بر اساس آن جامعه و فرهنگ آمریکایی به کورهء مذابی تشبیه می‏ شد که همهء این گروه های‏ قومی را که از مناطق گوناگون جهان به آمریکا مهاجرت کرده بودند،در خود حل می‏کرد.نقد این نظریه از سوی برخی از محقّقان علوم‏ اجتماعی در اوائل دههء   ١٩۶۰باعث رویکرد بیشتر به این مباحث و استفادهء گسترده‏ تر از آنها شد.