قواعد العرفاء و آداب الشعرا

قواعد العرفاء و آداب الشعرا

نویسنده: نظام الدین ترینی قندهاری
به کوشش: احمد مجاهد
ناشر: سروش
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 356
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1374 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

فرهنگ اصلاحات عارفان و شاعران

کتاب «قواعد العرفاء و آداب الشعراء» کتابی تالیف نظام‌الدین ترینی است که به شیوه خاص خود به تفسیر اصطلاحات عارفان و شاعران پرداخته است.

...در ادبیات فارسی . جام و مترادفات و ترکیبات آن بارها دستمایة مضمون آفرینی و رمز پردازیهای شاعران و عارفان قرار گرفته است . در شعر غیر عرفانی ، مضامینی که با جام ساخته شده غالباً عاری از هر گونه معنای رمزی و استعاری است و مراد شاعر، به خصوص شاعران درباری ، همان ظرف شراب است . از واژة جام ترکیبات اضافی و وصفی متعددی ساخته شده و در اشعار فارسی به کار رفته ، که از مهم ترین آنها جام جم است .

گفته شده که بر این جام صور نجومی و زمین و سیارات دیگر را نقش کرده بودند و وقایعی که در زمین اتفاق می افتاد در آن منعکس می شد. چون خردمندان نمی توانستند چنین خاصیت اسرارآمیزی را برای جام تصور کنند، گاه از آن به اسطرلاب ، کرة جغرافیایی ، قطب نما یا آیینه تعبیر می کردند.این جام ابتدا به کیخسرو، یکی از شاهان بزرگ کیانی ، منسوب بوده است .

در شاهنامه در داستان بیژن و منیژه ، پس از اینکه بیژن به دستور افراسیاب تورانی در چاه زندانی می شود، کیخسرو در جام گیتی نمای خود می نگرد و بیژن را در چاه می بیند.تا قرن ششم نیز در ادبیات فارسی این جام منسوب به کیخسرو بوده است به نظر می رسد دو عامل سبب انتساب جام به جمشید شده است ؛ یکی آنکه در میان ایرانیان مسلمان شهرت جمشید بیش از کیخسروست ، زیرا در داستانهای دینی مشابهتهایی در احوال و اعمال جمشید و سلیمان نبی وجود دارد تا جایی که حتی این توهّم پیش آمد که جمشید و حضرت سلیمان یک تن بودند.عامل دیگر، انتسابِ ساختن شراب و جام به جمشید یا یکی از بستگان اوست که سبب شده تا جام کیخسرو را جام جم بنامند...

نظام الدین ترینی قندهاری یوشنجی مولف کتاب حاضر از افغانیان فارسی زبان عهد صفوی بود. مولف در نگارش این کتاب که به اصطلاحات سالکان، عارفان و عاشقان (شاعران) می پردازد، از متون مختلف ادبی و عرفانی چون منازل السائرین، گلشن راز، انیس العشاق و ... بهره گرفته است.

پس از مقدمه احمد مجاهد به عنوان مصحح، در سه بخش مجزا، اصطلاحات سالكان، عارفان و شاعران گردآمده است. این اصطلاحات به ترتیب الفبای فارسی مرتب شده‌اند و توضیحات مصحح در پانوشت صفحات آمده است. در بخش پایانی كتاب آیات، احادیث، سخنان بزرگان به فارسی و عربی، اشعار عربی، مصراع‌ها، امثال، اصطلاحات و ... درج شده است.