قصه نویسی ؛ زرکوب

قصه نویسی

نویسنده: سیدمحمدعلی جمالزاده 
به کوشش: علی دهباشی
ناشر: سخن - شهاب ثاقب
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 620
اندازه کتاب: رقعی گالینگور روکشدار - سال انتشار:  1378 - دوره چاپ: 1

 کیفیت : نو ؛ لبه روکش کتاب زدگی دارد

مروری بر کتاب 

علی دهباشی از میان مقالات متنوع محمد علی جمالزاده آنچه مربوط به داستان نویسی بوده،در این مجموعه گرد آورده است.

سیدمحمدعلی جمالزاده ، پدر داستان نویسی نوین ایران ، به گمان بسیاری از صاحب نظران ، نقادی سختگیر و نویسنده ای تاثیرگذار بر جریان داستان نویسی ایران بود که توانست در اندک زمانی نسل جوان آن دوران را برانگیزد. البته پیش از جمالزاده ، افرادی چون زین العابدین مراغه ای ، طالب زاده ، فتحعلی آخوندزاده ... دستی بر قلم داشتند و آثار خود را به چاپ رساندند؛ اما شیوه به کار گرفته شده توسط جمالزاده که تلفیقی از سبک داستان نویسی غربی و قصه نویسی ایرانی بود، باعث شد تا نام او در راس نسل اول داستان نویسی ایران قرار گیرد و او را به عنوان راهگشای دیگر نویسندگان قلمداد کنند.

مهمترین عامل در شکل گیری اندیشه و توجه به قالب ادبی رمان ، پدر جمالزاده یعنی سید جمال واعظ اصفهانی ، خطیب مشهور مشروطیت است . جمالزاده که بشدت تحت تاثیر کلام پدر قرار داشت ، رفته رفته به سوی هنر داستان نویسی تمایل پیدا کرد؛ چرا که پدر در طی سخنرانی های متعدد در مساجد و مجالس مختلف ، مردم را به مطالعه رمان که در آن زمان "رومان " خوانده می شد، تشویق می کرد.

در عین حال جمالزاده به نقش ادبیات و میزان تاثیرگذاری اش در سطوح مختلف جامعه و سیاست واقف شد و طی بیانیه ای که در مقدمه کتاب "یکی بود یکی نبود"، به چاپ رساند، این موضوع را ذکر کرده است:"رومان ، علاوه بر منافع مذکور، فواید مهم دیگری هم دارد: اولا در حقیقت مدرسه ای است برای آنهایی که زحمت روزانه ، که برای کسب آب و نان لازم است ، نه وقت و فرصت آن را به آنها می دهد که به مدرسه ای رفته و تکمیل معلومات نموده ، چیزی از عوالم معنوی که هر روز در ترقی است ، کسب نمایند و نه دماغ و مجال آن را که کتابهای علمی و فلسفی را شب پیش خود خوانده و از این راه کسب معرفتی نمایند...".

نکته قابل توجه در این میان ، استفاده از طنزی بسیار قوی و شیرین است که باز از پدر شهید خود به عاریت گرفته بود. سید واعظ اصفهانی که در راه آزادی ایران از مبارزه با حکومت محمدعلی شاه دست برنداشت و عاقبت در زندان به شهادت رسید، پیوسته هنگام سخنرانی هایش از طنزی برنده استفاده می کرد و برای تفهیم مسائل سیاسی روز، به توصیف داستان های تخیلی و قابل هضم مبادرت میکرد.

باید اذعان کرد که عواملی چون دوری از وطن ، مشاهده دوران پر تشنج پیش از سفر و تاثیر اندیشه و دیدگاه های سید واعظ باعث شده است تا جمالزاده از مضامین ثابت و یکسانی در داستان هایش استفاده کند و با قرار دادن عنصر مضمون و درونمایه در راس کار، داستان هایش را به خطابه های شیوا تبدیل کند.

یکی دیگر از وجوه برجسته داستان های جمالزاده ، استفاده بجا از سازه نماد است . البته نمادهای آفریده شده ، همه جمعی و آشکار است و آن چنان نیازمند رمزیابی نیستند؛ اما شیوه پردازش داستان و سبک و سیاق نویسنده باعث شده تا کشف و شناسایی برخی از این نمادها نیازمند دقت و ریزبینی خاصی باشد.

به طور مثال ، درک نماد سولدونی تاریک که بیانگر دوران استبداد است و به نوعی حکایت از انسانهای متعصب ، دروغگو و نادان ... دارد، بسرعت قابل شناسایی نیست.از نمادهای به کار گرفته شده می توان به کلاغ ، برف ، کوران ، سولدونی ، تاریکی ، جسد حیوانات ، لاشخور، عنکبوت .. اشاره کرد.نکته بسیار مهم ، شخصیت های داستان های جمالزاده هستند که هر یک نماد یا نماینده طبقه ای خاص هستند؛ یعنی این افراد دارای ویژگی های فردی خاص خود نیستند و گروه کثیری از مردم را شامل میشوند.

همان طور که پیش از این بیان شد، سیدمحمد علی جمالزاده که هنر طنزپردازی را از پدر خود آموخته بود و در شهری طنزپرداز (اصفهان) رشد و نمو کرده بود، در اسکلت بندی داستان های خود از طنزی زیبا استفاده کرده است.هدف اصلی جمالزاده از به کارگیری طنز، ضربه زدن و انتقامجویی از افراد نبوده است ؛ بلکه او درصدد اصلاح جامعه است و دوست دارد تاثیر کلامش را در درازمدت شاهد باشد. او بخوبی می دانست که طنز به او کمک می کند تا بهتر به انتقاد از ساختار اجتماعی و گروههای مردم بپردازد. حضور همین طنز ملایم و شیرین ، از شدت تندی زبان انتقادی کاسته است و میان داستان های جمالزاده و کتاب "چرند و پرند" دهخدا فاصله انداخته است.

طنزپرداز، ادیبی همچون واعظ و خطیبی است که بر آن بوده تا افراد را به راه آورد؛ با این تفاوت که کار طنزپرداز بسیار سخت تر از خطیبی چون سیدواعظ اصفهانی است ؛ چرا که خطیب به تک تک افراد کاری ندارد؛ در حالی که طنزپرداز درصدد است تا غالب خوانندگان را متقاعد کند.از ویژگی های بارز طنزپردازی جمالزاده ، نزدیک سازی غالب آثارش به مجموعه آثار کمدی است ....