قصه حسین کرد شبستری

قصه حسین کرد شبستری

به کوشش: ایرج افشار , مهران افشاری
ناشر: چشمه
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 516
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1387 - دوره چاپ: 3

مروری بر کتاب

متن های پیشینه داستانی 

براساس روایت ناشناخته موسوم به حسین نامه

قصه حسُین کُردِ شَبــِستَری قصه‌ای عامیانه به زبان فارسی است که نویسنده آن ناآشکار است.این داستان حکایت‌هایی از قهرمانی عیاران را نشان می‌دهد و شرح جنگ‌های افسانه‌آمیزی میان پهلوانان حق و باطل است.قصه حسین کرد شبستری در دوره صفویه جریان دارد. «حسین کرد» یکی از چوپان‌زادگان و پهلوانان ایران است، که در آغاز مهتر و شاگرد پهلوان مسیح تکمه‌بند تبریزی از پهلوانان دربار شاه‌عباش صفوی بود.

حسین کرد پس از اختلاف با همسر مسیح، تبریز را ترک می‌کند و در اصفهان به جمع پهلوانان شاه عباس می‌پیوندد. زمانی که حسین کرد مالیات هفت‌ساله ایران را از پادشاه هند گرفت و به دربار شاه آورد، شاه عباس به او خلعت فراوان داد و از آن پس، حسین کرد از نزدیکان شاه شد.

جایگاه او در میان پهلوانان شاه عباس همچون جایگاه رستم در جمع پهلوانان شاهنامه است. پهلوانان داستان به سرپرستی سید میرباقر آجرپز در خدمت شاه عباس به سر می‌برند و با دشمنان شاه که بیشتر ترکان عثمانی و ازبک هستند مبارزه می‌کنند. این قصه سال‌ها یکی از قصه‌های مورد پسند مردم ایران بوده در قهوه‌خانه‌ها و گذرگاه‌ها نقل می‌شده‌است. در این قصه می‌توان گنجینه‌ای ارزشمند از ویژگی‌های زبانی فرهنگی و اجتماعی مردم ایران در زمان روایت داستان را یافت..

استاد ایرج افشار با تجربه‌ی سالیان دراز در تصحیح متون خطی از جمله «اسکندرنامه» و «عالم آرای شاه طهماسب»، و مهران افشاری با تجربه‌ی تصحیح متون عامیانه‌ی فارسی از جمله «هفت لشکر» یا «طومار جامع نقالان»، به یاری هم تصحیحی دقیق و عالمانه از نسخه‌ی خطی «حسین‌نامه» را با فهرست‌های سودمند ارائه کرده‌اند و به این ترتیب کامل‌ترین تحقیقات را درباره‌ی «حسین کرد» در دسترس دوست‌داران ادبیات فارسی و پژوهشگران فرهنگ عامه قرار داده‌اند.

قصه‌ی «حسین کرد» پرداخته‌ی یکی از نقالان اواخر دوره‌ی صفوی است. ماجراهای آن مربوط به دوران حکومت شاه عباس است و موضوع اصلی آن نبردهای پهلوانان ایرانی با دشمن ازبک و عثمانی ایران است که در تاریخ دوره‌ی صفوی بارها اتفاق افتاده است. پهلوانان ایران به سرپرستی پهلوان میرباقر آجرپز در خدمت شاه عباس به سر می‌برند و عموماً پیشه‌وران شهرهای گوناگون ایران‌اند. نظیر تراب کبابی، حیدر چاقچوردوز، نقی ریخته‌گر و... آنان به سرزمین دشمن شبیخون می‌زنند، از ضرابخانه‌ی دشمن سکه و طلا می‌ربایند، دشمنان را در خانه‌ی خود شکنجه می‌کنند و ریش و سبیل آنان را می‌تراشند، و باافتخار به بارگاه شاه عباس بازمی‌گردند. گاه نیز متقابلاً دشمنان به ایران شبیخون می‌زنند و شبیه این کارها را انجام می‌دهند.

حسین کرد یکی از پهلوانان ایران است که در آغاز مهتر و شاگرد پهلوان مسیح تکمه‌بند تبریزی بوده است و پس از اختلاف با همسر مسیح، تبریز را ترک می‌کند و در اصفهان به جمع پهلوانان شاه عباس می‌پیوندد. جایگاه او در میان دیگر پهلوانان شاه عباس همچون جایگاه رستم در جمع دیگر پهلوانان «شاهنامه» است. او سرآمد پهلوانان و همچون رستم ملقب به تهمتن است. شرح دلاوری‌ها و عیاری‌های قهرمانان کتاب به آن شیرینی خاص بخشیده.

روایت «حسین‌نامه» که صورت جامع قصه‌ی «حسین کرد» است دو بخش دارد. بخش نخست در سال ۱۲۵۵ قمری نوشته شده است و بیشترین حجم کتاب را شامل می‌شود. در این بخش یکایک پهلوانان ایران معرفی می‌شوند و شرح ماجراهای آنان به سبک‌وسیاق نقالان نقل می‌گردد. بخش دوم کتاب به سال ۱۲۶۰ قمری کتابت شده و ماجراهای پهلوانی به نام میراسماعیل پسر میرباقر آجرپز را بازگو کند.

این کتاب که به سبک نقالی است، سرشار از لغات و تعبیرات عامیانه و اصطلاحات خاص پهلوانان و مردم کوچه‌وبازار است. علاوه بر آن‌که قصه‌ای شیرین و خواندنی را بازگو می‌کند، مرجعی مهم برای محققان فرهنگ عامه‌ی ایران و ادبیات عامیانه‌ی فارسی می‌تواند باشد. مصححان کتاب آن را به گونه‌ای آماده و آراسته کرده‌اند که هم خوانندگان عام از آن استفاده کنند و هم متخصصان و محققان را به کار آید.