قرآن و مثنوی

قرآن و مثنوی

نویسنده: بهاء‌الدین خرمشاهی , سیامک مختاری
ناشر: قطره
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 728
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1398 - دوره چاپ: 11

مروری بر کتاب

فرهنگواره تاثیر آیات قرآن در ادبیات مثنوی

قرآن و مثنوي كتابي است مرجع و راهنما كه نفوذ و اثر گذاري بيش از دو هزار آيه و عبارت قرآني را در ادبيات مثنوي مولوي نشان مي دهد.اين اثر گذاري ها همواره يكسان نيست، بلكه به پنج وجه تقسيم شده است:

1). تضمين.
2)بر گرفتن.
3)اقتباس.
4) الهام.
5). اشاره

هر يك از اين وجه پنجگانه در مقدمه كتاب با ذكر مثال تعريف شده است. ساختار متن هم ساده و زود ياب است. اساس كار بر ابيات مثنوي است با اشاره به هر دفتر از دفتر هاي ششگانه و نيز شماره بيت در آن دفتر . سپس اصلي ترين آيه و آيات موثر در آن بيت به ميان آمده است.هم ابيات و هم آيات با حرف سياه است، براي تسهيل درسخواني آيات و عبارات قرآن حركت( اعراب) گذاري شده به نحوي كه همواره نياز به مرا جعه متن مقدس قرآن مجيد نباشد.

تر جمه يك دو آيه مهم تر اوليه نيز بلافاصله پس از نص آيات آمده است. و براي ايات و عبارات كم ارتباط فقط به ارجاع به نام سوره و شماره آيه اكتفا كرده ايم. در پايان كتاب هم فهرست آيات و عبارات قرآني( طبق ترتيب مصحف شريف) و هم فهرست ابيات مثنوي به ترتيب الفباي كلمات آغاز بيت آمده است.

آری بافت و اسلوب قرآن ، چند و چندین موضوعی است و موضوعات به احسن وجه و جذاب ترین شکل برحسب اقتضای هر مورد می می آیند . موضوعاتی از توحید و اسماء الله که غالبا به صورت روح می آیند و پایان بندی بسیاری از آیات اند و نبوت و انبیاء که قصص آنها کمابیش نیمی از قرآن را در بر می گیرد و همه سرشار از عبرت و حکمت است و معاد و عوالم و حیات اخروی گرفته تا وصف پدیده های طبیعی چون آب ، خاک ، باد . باران ، شب ، روز ، ماه ، خورشیا ۔ ، ستارگان ، دریاها و گوهرها و کشتیها و ماهیها ، و وصف های گوناگون شوق انگیز بهشت و بهشتیان و حیات جاودانه آنان با ترجیع بند بس هنرمندانه « جنات تجری من تحتها الأنهار » ( بارها ) و ترجیع بند امیدبخش در حق اولیاء الله و رستگاران : « لا خوف علیهم ولا هم یحزنون» ...

این کتاب ، اثری است ارزشمند که پیوندها و ارتباطات میان "قرآن و مثنوی" را کند و کاو می‌کند. "بهاءالدین خرمشاهی" در این اثر اظهار می‌دارد که حتی صورت و ساختارهای مثنوی معنوی نیز از قرآن کریم تاثیر گرفته و مولوی پژوهان بزرگی همچون استاد "بدیع‌الزمان فروزانفر" و حتی خود مولانا جلال‌الدین محمد بلخی به شباهت‌های صوری و معنایی "قرآن و مثنوی" اذعان داشته‌اند.

منظور از شباهت ساختار، همان غیرپیوستگی و عدم خطی بودن هر دو اثر است، که یکی قدسی و وحیانی است و دیگری زمینی و الهامی، اما مطالب هر دو به شکلی حجمی، تو در تو و معنا در معنا بیان شده‌اند. مورد بعدی از ارتباط "قرآن و مثنوی"، نظریات و برداشت‌های مولوی درباره‌ی قرآن می‌باشد که کلام الله مجید را دارای ظاهر و باطن و همچنین اثری وحیانی و تحریف‌ناپذیر می‌داند.

اصل عدم تفسیر یا مهم‌تر از آن عدم تاویل از آیات قرآن نیز از دیگر آرای مولاناست که بر اساس آن معتقد است معنای قرآن را باید فقط از قرآن به دست آورد و با احتیاط از ظاهر به باطن آن دست یافت. از دیگر وجوه ارتباطی "قرآن و مثنوی" که "بهاءالدین خرمشاهی" در این اثر به آن پرداخته، نفوذ و تاثیری است که الفاظ قرآنی و آیات و عبارات آن بر ابیات مثنوی داشته‌اند و به پنج صورت تضمین، برگرفتن، اقتباس، الهام گرفتن و اشاره داشتن توسط نویسنده برشمرده شده‌اند و برای هر کدام مثال‌هایی نیز ذکر شده است.