قالی ایران

نویسنده: سیسیل ادواردز
مترجم: مهین دخت صبا
ناشر : فرهنگسرا
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 425
اندازه کتاب: رحلی گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1368 - دوره چاپ: 2 

کمیاب  - کیفیت : 

مروری بر کتاب 

 مصور - بعضی رنگی

چون قالیبافان به ریسیدن کلاف‌های ظریف برای تهیه پارچه‌های نازک و ریز عادت داشتند، چله‌های قالیچه را طوری قرار دادند که در هر اینچ ۲۲۲۲ گره به دست آمد و به این ترتیب قالیچه‌هایی تهیه کردند که از لحاظ ریزی بافت تا آن موقع در ایران نظیر نداشت. چون جنسی جدید بود و میزان فرآورده نیز زیاد نبود، خیلی خوب به فروش رفت.
آغاز ورود و تجارت قالی نایین در تهران (پایتخت) را می‌توان سال ۱۳۱۸ هجری‌شمسی، یعنی در سال‌های آغازین جنگ دوم جهانی برشمرد.

این جریان در پیشبرد هنر قالیبافی این منطقه بسیار مؤثر بود و باعث معرفی هر چه بیشتر آن گردید. باشروع جنگ جهانی بازار تهران رونق گرفت. در آن هنگام از نظر تازه به دوران رسیده‌های پایتخت هیچ کالایی خیلی خوب و یا خیلی گران نبود. پس قالیچه‌های نایین به تهران حمل گردید و در آن‌جا به عنوان ریز‌باف‌ترین و یکی از بهترین قالیچه‌های ایران شناخته شد.

قدیمی‌ترین نمونه قالی ایرانی که یافته شده قالیچه‌ای است با نقوش اصیل هخامنشی که در گور یخ‌زده یکی از فرمانروایان سکایی در دره پازیریک در ۸۰ کیلومتری مغولستان بیرونی پیدا شده و قالی پازیریک نامیده می‌شود. پژوهشگران این قالی را از دست‌بافت‌های پارت‌ها و یا مادها می‌دانند.

...داد و ستد این کالا در دست بازرگانان تبریزی بود که مردمانی سرشناس و مایه دار بودند. تجارت خانه های ایشان شعبه هایی هم در استامبول داشت. معاملات اصلی ایشان عبارت از خرید اجناس کارخانه های مغرب زمین و حمل آن به ایران از طریق راه طرابوزان بود.

صادرات قالی ایران از طریق تبریز تا آن حد برای دولت ایران پر افتخار و مهم جلوه نمود که تصاویری از این رویداد بر روی اولین کارت پستالهای زیبایی که در اواخر دوره قاجار چاپ شده بود، نقش بست و به اقصی نقاط جهان ارسال گردید. همزمان با شروع اقدامات بازرگانان تبریز در امر صادرات قالی به بازارهای جهانی، تجار و بازرگانان شهرهای مختلف کشور برای وسعت بخشیدن به فعالیتهای خود و استفاده از امکانات و تسهیلات تجاری پایتخت به تهران مراجعت نمودند و در قسمتهای مختلف بازار تهران موجبات ترویج و توسعه هنر قالیبافی را فراهم آوردند.

همچنین در مناطق مختلف کشور مخصوصا" اراک (سلطان آباد)، تبریز، همدان و کرمان با در نظر گرفتن سلیقه کشور های مصرف کننده، اقدام به تهیه قالی در اندازه های مختلف نمودند که بیشترین قالیهای آذربایجان و همدان از طریق استامبول به کشورهای آلمان و انگلیس و قالیهای سلطان آباد و کرمان از طریق بندر عقبه در شمال دریای احمر که امروزه جزو کشور اردن هاشمی است و بندر عباس در جنوب به ایالات متحده آمریکا صادر می گردیدند.

فهرست

فصل اول تاریخ و هنر فرشبافی در ایران به اختصار و بر اساس منابع در دسترس و با احتیاط فراوان نوشته شده است.لازم به ذکر است که در زمان تالیف و چاپ کتاب هنوز اطلاعات مربوط به فرش پازیریک منتشر نشده بود....با اینحال ادواردز سعی می کند بر اساس روایات کهن و یا کتاب های مقدس این سابقه را به دوران هخامنشی ارتباط دهد.

فصل دوم ایشان به دوران شکفتگی و عظمت فرش ایران می پردازند که بر اساس مدارک مستند  فرش های دوران صفوی را شامل می شود.در این بخش اطلاعات خوبی در مورد قالی شیخ صفی (اردبیل)- قالی شکارگاه موزۀ وین- قالی جانوری موزۀ هنر و صنعت اتریش- قالی گلدانی موزۀ ویکتوریا و آلبرت- قالی چلسی- و قالی ترنج جانور و درخت موزۀ هنرهای تزیینی پاریس.... آمده است.

 فصل سوم در مورد حرفۀ قالیبافی توضیحاتی آمده است.که شامل انواع دار- ابزار بافت- مواد اولیه- انواع گره- روش های چله کشی می شود.

فصل چهارم در مورد رنگرزی- رنگ های آنیلینی، نگ های کرمی و ترکیبی، مواد رنگزای طبیعی اطلاعاتی آورده شده است.

فصل پنجم اختصاص به طراحی دارد .طراحی ایرانی را به دو گروه شکسته (با استفاده از خطوط راست و مستقیم) و گردان (با استفاده از خطوط منحنی) تقسیم کرده است...در این فصل انواع طرح نیز به اختصار توضیح داده شده است...
طرح هراتی، طرح کاج یا بوته، طرح لچک و ترنج، طرح مینا خانی، طرح شاه عباسی، طرح بید مجنون ، طرح خرچنگی و ...توضیح این نقوش همراه با تصاویر  و گاهی نیز برداشت شخصی ادواردز است...که هر کدام دارای جذابیت خاصی هستند...به خصوص در مورد نقش بته یا کاج .

فصل ششم ناحیۀ قالی بافی تبریز، هریس و زنجان معرفی شده است...اطلاعات ایشان در مورد بازار فرش تبریز و چگونگی احیای این صنعت توسط تجار خلاق تبریزی بسیار زیبا و خواندنی است...به خصوص برای کسانی که منتظر  ناجی برای فرش ایران هستند...در این میان روش های خلاقانه مردمان تبریز برای حفظ و احیای تبریز شنیدنی است...به خصوص قالی شویی و تحول  در ماهیت صنعت بافت فرش متناسب با نیاز بازار . علاوه بر این جناب ادواردز با دقت تمام شیوۀ بافت، طراحی و رنگرزی را فارغ از نگاه جانبدارانه به خوبی بیان می کنند.در ادمه این فصل سیسل ادواردز روستای هریس و چگونگی طراحی و بافت فرش در این ناحیه روستایی را به زیبایی بیان می کنند....تصاویر انتهای این فصل نیز گویای هنر  دست مردمان، تبریز و روستاهای اطراف است.

فصل هفتم همدان معرفی شده است....در این فصل نیز همچون فصل قبلی توضیحاتی در مورد طراحی، بافت و رنگرزی مناطق شهری و روستایی همدان آمده است...در انتهای فصل نیز تصاویر فرش های این منطقه چاپ شده است.

فصل هشتم اختصاص به نواحی کرد نشین بیجار، سنه و عشایر ساکن در این نواحی دارد.تصاویر فرش های کردی زینت بخش انتهای این فصل است.

فصل نهم سلطان آباد یا اراک امروزی معرفی شده استدر این فصل قالی های نواحی محال، مشک آباد، ساروق و... معرف شده است...همچنین شیوۀ رنگرزی و طراحی و کمبودهای این ناحیه در این زمینه توضیح داده شده است.تصاویر فرش های اراک از قسمت های جذاب کتاب است.

فصل دهم به منطقۀ ترکمن پرداخته شده است.ایل یموت و نواحی اسکان آن در ترکمن صحرا و گرگان و طایفه های آنها در این قسمت به اختصار معرفی شده اند.تصاویر این قسمت به نسبت سایر بخش ها بسیار کمتر است.

فصل یازدهم، در مورد شهر مشهد، منطقۀ قائنات و ترشیز (کاشمر امروزی) بحث شده است.بهترین و کاملترین اطلاعات را در مورد آستان قدس رضوی و  نحوۀ نگهداری فرش های آن را می توانید در این قسمت از کتاب مطالعه کنید...اطلاعات ادواردز در مورد قالی های هراتی و اشتباهی که اغلب محققین فرش در مورد انتساب آنها به هرات (در افغانستان) دارند...بسیار خواندنی و شنیدنی است...تحلیل های  این قسمت، مهر تاییدی است بر  دانش و سواد سیسیل ادواردز در مورد فرش ایران،با مشاهدۀ تصاویر انتهای این فصل، افسوس خواهید خورد...که چگونه در آن زمان تولیدکنندگان مشهدی چنین آثار زیبایی را خلق می کرده اند و در عرض کمتر از نیم قرن، بازار آن تا این حد نزول کرده  است و از آن عظمت چیزی باقی نمانده است...

فصل دوازدهم ایشان به فرش های بلوچ خراسان می پردازند...اختصاص یک فصل به فرش های این منطقه همراه با تصاویر گواهی بر اهمیت بافته های این اقوام در بازارهای جهانی بوده است...که این مهم نیز تا حدی بسیار دچار زوال شده است . مهمترین و جذاب ترین فصل کتاب که می تواند راهنمای خوبی برای طراحان  و دانشجویان طراحی فرش باشد...

فصل سیزدهم در این فصل آقای ادواردز با دقت بسیار منطقۀ کرمان و بافته های آن را معرفی کرده است .در این فصل ایشان یادی از طراحان فرش کرمان کرده اند....طراحانی که چندین دهه در فرش کرمان به بهترین شکل ممکن عمل کده اند و زیباترین فرش های ایرانی را به یادگار گذاشته اند.قسمت بافت و شیوۀ بافت و پود دهی فرش در این ناحیه (استفاده از سه پود ضخیم، نازک و ضخیم) یادآورشیوۀ پود دهی در فرش پازیریک است ایشان در این قسمت از گرۀ جفتی یاد می کند و یادآوری می کند که بایستی با آن مبارزه کرد.

فصل چهاردهم قالیچه های عشایری و روستایی فارس معرفی شده اند.معرفی ایلات و طوایف مختلف، نواحی حرکت و کوچ آنها همراه با تصاویر برای کسانی که می خواهند در مورد فرش های این منطقه مطالعه اندکی داشته باشند بسیار مفید است .

فصل پانزدهم، اصفهان، چهارمحال بختیاری، نایین و جوشقان معرفی شده است در این فصل شاید چگونگی احیای فرشبافی  این ناحیه  توسط تجار اصفهانی از مهمترین بخش ها باشد.

فصل شانزدهم کاشان و قم همراه با یکدیگر معرفی شده اند .نکتۀ جذاب این است  تصاویر فرش های کاشان است...فرش هایی متنوع و زیبا که دیگر مشابه آن در این منطقه تولید نخواهند شد.

فصل هفدهم ایشان آیندۀ فرش در ایران را پیش بینی کرده اند...چگونگی این صنعت در سال 1948 م.تنزل میزان فرآورده (که امری موقت با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی آن روزگار بوده است) تنزل کیفیت، تنزل در طراحی، استفاده از رنگ های وارداتی، به کار بردن گره جفتی و... است.

در انتهای کتاب نیز فهرست اعلام آمده است...فهرستی کاربردی و بسیار خوب از اشخاص، مکان ها، و طوایف مختلف بافنده در ایران.