فیزیک در تاریخ

فیزیک در تاریخ

نویسنده: ج. د. برنال
مترجم: علی معصومی
ناشر: فرهنگان
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 400
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1372 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : در حد نو

مروری بر کتاب

مصور

این کتاب گرد آمده‌ی چند درس در مورد تاریخ و ماهیت فیزیک تجربی است که به دانش‌جویان سال اول رشته‌ی فیزیک دوره‌ی مایکل مس کالج برک بک عرضه شده است و اینک با انشای نویسنده ارائه می‌شود. هدف آن است که تاریخ علم فیزیک تا پایان سده‌ی نوزدهم، یعنی پایان عصر فیزیک کلاسیک، پیش از کشف اتم و نسبیت، بررسی شود. کشف اتم و نسبیت، تغییری را رقم زد که اگر از تحولات حاصل از رنسانس بزرگ‌تر نباشد، دست کمی از آن‌ها ندارد و عنوان نخستین انقلاب علمی برازنده‌ی آن است.

نویسنده احساس می‌کند که در برابر اعتبار و وجهه‌ی کشفیات جدید، احتمالاً بخش بزرگی از موضوعات قدیم‌تر این علم از یادها خواهد رفت، و لازم است برای زنده نگه داشتن آن‌ها در ذهن فیزیک‌دان‌های جدید فکری بشود تا چگونگی تکامل فیزیک (به عنوان ماحصل تاثیر متقابل ضرورت‌های دریانوردی و علم توپخانه از یک سو و تکامل اندیشه‌های فلسفی و دینی از سوی دیگر) روشن بماند.

بخش عمده‌ای از فیزیک نوین را مطالب نظری تشکیل می‌دهند که حاصل کاربرد روش‌های پیچیده‌ی ریاضی است، و سهم آزمایش در این علم الزاماً کاهش یافته است. ظاهراً این وضع تناقض‌آمیز به نظر می‌رسد؛ چه در عصر حاضر آزمایش‌های فیزیکی از همیشه پیچیده‌تر و گرانتر است. نویسنده دامنه‌ی این سلسله درس‌ها را به زمان کنونی نکشانده است و البته دلیل این امر بی‌علاقگی نبوده است، بلکه از آنجا که در دیگر درس‌های بخش فیزیک دانشگاهی مرتباً در مورد آن‌ها بحث می‌شود از دوباره کاری پرهیز شده است.

در این کار ناگزیر عنصری تاریخی وارد می‌شود، اما ورود آن روال متفاوتی دارد؛ چون بانیان دگرگونی‌های بزرگ سده‌ی بیستم یعنی رادرفورد، بور، پلانک و انیشتین اخیراً وفات یافته‌اند و معاصر به حساب می‌آیند، کارشان در خظر فراموشی نیست.
در تدریس شفاهی، نمی‌توان کل موضوع را به همان آراستگی که در یک کتاب عرضه می‌شود ارائه کرد. علاوه بر تفاوت‌هایی که میان زبان محاوره و زبان مکتوب وجود دارد، در بیان شفاهی مطالب تاریخی ناچار باید سادگی و ایجاز را مراعات کرد. در این کتاب، همین مطالب ساده شده را بدون حک و اصلاح، اما مبتنی بر مطالعاتی که نویسنده سال‌ها داشته، عرضه کرده است.

سعی بر این بوده است که نشان داده شود افکار گذشتگان دور، بیش از آنکه تصور می‌رود، با علم مناسبت دارد. مثلاً مفهوم اتم علاوه بر آن که از لحاظ زبانی میراث خوار دموکریتوس یونانی است، با مفهوم اتم در فیزیک جدید ارتباطی ناگسستنی دارد. یا اندیشه‌های فیلسوفانی چون افلاطون و ارسطو، با همه‌ی تخیلی بودنشان، بر سراسر جریان تکامل علم فیزیک تاثیر داشته‌اند. بسیاری از پیشرفت‌های علم فیزیک عبارت از نقد و رد این اندیشه‌هاست. بدین ترتیب، حتی اندیشه‌های غلط آن‌ها هم به نحوی در غنای معرفت بعدی نقش داشته است.

روش‌های علم فیزیک هم مانند برخی مفاهیم آن، ریشه در اعصار باستان دارد. روش تجربی به خودی خود بخشی از فعالیت‌های سازندگی بشر به شمار می‌آید و طبعاً از سودمندی علمی آن جدایی‌پذیر نیست. تکامل توپ‌ها و ماشین بخار، هر دو محصول تلمبه‌های آبی عهد عتیق هستند که برای آبیاری یا نواختن ارگ بادی به کار می‌رفت.

در آغاز، علم فیزیک عبارت بود از تدوین دستاوردهای کار صنعتگران؛ اما در عصر جدید عکس این فرایند روی می‌دهد: تکنولوژی عبارت است از فیزیک کاربردی. مفاهیم بنیادی مانند کار و انرژی، در اصل از حوزه‌ی عمل به عرصه‌ی نظر وارد شده‌اند. حتی پیدایش ماشین بخار هم، که به علت شناخت خلا به حق ماشین فلسفی خوانده می‌شد، جز از راه تجارب علمی آهن‌کارانی چون نیو کامن دارتموتی امکان‌پذیر نبود.

اعتقاد نویسنده بر آن است که تاریخ، مدخل مناسبی برای آشنایی با مفاهیم فیزیکی است و امیدوار است خوانندگان این کتاب موفق شوند دست‌کم بخشی از ارتباط متقابل جنبه‌های نظری و عملی این علم را دریابند.

فهرست

بخش ۱ : فیزیک چیست؟
بخش ۲ : علم باستان
بخش ۳ : سرچشمه‌های علم باستان
بخش ۴ : فیزیک یونانی
بخش ۵ : فیزیک در قرون وسطی
بخش ۶ : فیزیک خورشید مرکزی
بخش ۷ : علم و دین
بخش ۸ : تولد دینامیک
بخش ۹ : ماهیت نور و رنگ
بخش ۱۰ : ظهور ماشین بخار و نظریه گرما
بخش ۱۱ : الکتریسیته و مغناطیس
بخش ۱۲ : نتیجه گیری