فلسفه مدنی فارابی

نویسنده: رضا داوری اردکانی
ناشر: شورای عالی فرهنگ و هنر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 252
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1354 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو  ؛ واجد فرمان و تصویر محمدرضا شاه

مروری بر کتاب 

پرسش اساسی که در سرتاسر این کتاب مطرح شده ، این است که فارابی در تاریخ فلسفه چه مقامی دارد و مقصود حقیقی او که اصرار داشته است آن را از نااهل مخفی بدارد چیست ؟

عنوان فلسفه مدنی قدری نامانوس است زیرا در فلسفه اسلامی عادت بر این جاری شده است که علم را به دو قسم نظری و عملی تقسیم کنند اما فارابی در احضاالعلوم و کتاب المله در تقسیم علوم از نحوه تقسیم ارسطو عدول می کند ارسطو علم را ابتدا به اجناس و بعد به انواع تقسیم می کند.

ابونصر فارابی (259 - 339ه)، از جمله متفکران و فیلسوفانی است که در حوزه سیاست، به مفهوم سنتی آن، تاملات عقلانی و فلسفی داشته و خود هیچ گاه فعل سیاسی مرتکب نشده و در عمل سیاسی، حضور نیافته و به دور از جریان های پرفراز و فرود سیاسی، اجتماعی و دینی سده میانه، زندگی نسبتا آرامی را در دربار سیف الدوله حمدانی سپری کرده است .

اهمیت و جایگاه فارابی در تاریخ تفکر اسلامی، به سبب طرح نوینی است که وی در پهنه اندیشه فلسفی و دانش سیاسی روزگارش در انداخته است و در حقیقت فلسفه مدنی او، نخستین و واپسین گام در جهت تاسیس و تدوین نظامی از اندیشه عقلی، درباره مدینه در دوره اسلامی است . اگرچه فارابی به عنوان شارح و میراث دار فلسفه یونانی، که پس از نهضت ترجمه، در دوره خلافت عباسی به عالم اسلامی انتقال یافته بود نامبردار است، ولی هرگز او، در مواجهه با فلسفه یونانی، دست به اخذ، بدون نقض، نزده و آن را فارغ از تامل و تفکر نپذیرفته و مقلدانه از آن تبعیت نکرده است، بلکه با قدرت و جسارت فکری، محتوای مندرج اصول فلسفه یونانی را در هیات حکمت نوافلاطونی به حوزه جغرافیای فکری و فرهنگی مسلمانان قدم نهاده بود، با دقت مورد مداقه قرارداده و با امعان نظر و باریک بینی در خور و شایسته، راهی نو در اندیشه فلسفی به ویژه در سپهر دانش سیاسی گشوده است و از همین روی بود که موفق شد پایه های فلسفه اسلامی را بنیان نهد و به معلم ثانی لقب یافت . تا آنجا که برخی وی را، از بزرگترین فلاسفه اسلام علی الاطلاق و ارسطوی مشرق زمین و قاعده هرم فلسفه سیاسی خوانده اند .

فارابی به عنوان اولین معمار بنای تفکر فلسفی درباب سیاست، درآثاری مانند «آراء اهل المدینه الفاضلة » ، «السیاسة المدنیه » ، «تحصیل السعاده » و «کتاب الملة و نصوص اخری » دست به چیدمانی نوین و بدیع زد، به گونه ای که کوشید تا اندیشه سیاسی خود را در چارچوب سلسله مراتب هستی شناسانه نوافلاطونی، هماهنگ با آموزه های دینی سامان دهد .

فارابی درمقام تاسیس و اجتهاد، درعرصه اندیشه فلسفی، تلقی تازه ای از قلانیت سیاسی را متناسب با مفاد شریعت و محتوای دیانت، در آثارش باز می تاباند و برای نخستین بار در تفکر دینی، به مدد عقل فلسفی، به کاوش درماهیت سیاست و چیستی انسان درمدینه می پردازد، که درفرهنگ فلسفی یونانی، سابقه نداشته است .

بدین سان، فارابی، فلسفه یونانی را چنان در ذهنیت دینی خود، جذب کرد که قابلیت پذیرش صورت اسلام را داشته باشد، به طوری که جوهر جهان مدارانه فلسفه یونان را از آن گرفت تا صورت خدامدارانه برآن بزند . بنابراین، تلاش او درحوزه فرهنگ و تمدن اسلامی، پایه گذاری فلسفه مدنی ای است که ناظر به جامعه اسلامی و ساخت قدرت در روزگار خویش است .