فرهنگ پیشوند‌ها و پسوندهای زبان فارسی

فرهنگ پیشوند‌ها و پسوندهای زبان فارسی 

نویسنده: خسرو فرشیدورد
ناشر: زوار
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 574
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1386 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

دستور برای لغت سازی ؛ همراه گفتارهایی درباره دستور زبان فارسی

کتاب پیش رو مجموعه ای از مقاله ها و نوشته های پیرامون اشتقاق، پسوندها و پیشوندهای فارسی را که برخی از آن ها عمری چهل ساله دارند و بعضی در مجله ها به چاپ رسیده اند در بر گرفته است. به علاوه فرهنگ الفبائی پیشوندها و پسوندهای فارسی در کتاب جای گرفته و متناسب با محتوای اثر، کلمات ترجمه ای پسوندی و پیشوندی که دکتر فرشیدورد طی پنجاه سال از کتاب ها، مجله ها و روزنامه های فرنگی گردآوری کرده اند در این اثر گنجانده شده است.

در کتاب حاضر پیشوندها و پسوندها و عناصر فعال و غیرفعال از یکدیگر جدا شده و به خواننده معرفی شده اند تا امر لغت سازی ساده تر صورت بگیرد و هم چنین ساخت کلمات نو به شکلی اصولی و زیبا پیش برود. مثال های گوناگون جای گرفته در کتاب موجب تثبیت و فهم بهتر مطالب می شود و راه را برای پویائی و اعتلای فرهنگ دیرینه ما هموارتر می سازد.

در مورد ساختمان کلمات و اصطلاحات نکته حساس دیگری را باید مطرح کرد که از نظر بسیاری از دستورنویسان ما مخفی مانده است و آن اینست که سازه ها و ساختمانهای ترکیبی و اشتقاقی زبان بر سه قسمند:

1.فعال یا قیاسی    
2.غیرفعال یا سماعی           
3.نیمه فعال

1.فعالها آنهائی هستند که خاصیت سازندگیشان قوی و نامحدود است و بطور قیاسی و فراوان میتوان با آنها لغت ساخت. مثلا «ی» صفت ساز (ی نسبت) و «ی» اسم ساز (ی مصدری) و پیشوند «هم» فعالند و کاربردشان عامست. «ی» صفت ساز تقریبا به آخر هر اسمی میچسبد و آن را بدل به صفت میکند مانند: قوچانی، دینوری، شیشه ای، کبابی، کتابی. «ی» اسم ساز نیز تقریبا بآخر هر صفتی ملحق میشود و آن را بدل باسم میسازد. مانند: سیاهی، سفیدی، بلندی.

البته قدرت لغت سازی عناصر فعال ترکیبی و اشتقاقی مطلق و استثناپذیر نیست زیرا در هر شرایطی با این مواد نمیتوان کلمه تازه ساخت، از آن جمله است در مواقعی که بین اجزاء ترکیب یا اشتقاق، ستیز معنائی یا آوائی یا ذوقی وجود داشته باشد یعنی در عنصر همنشین از لحاظ معنائی با هم سازگار نباشند؛ مثلا ساختمانی که از الحاق اسم به ریشه مضارع افعال متعدی بوجود می آید فعالست اما این بآن معنی نیست که ما میتوانیم هر اسمی را بهر ریشه مضارعی ملحق کنیم؛ مثلا میتوانیم بگوئیم: آجرساز، ماشین ساز، پولساز، سخنگو، غزلگو، اما نمی توانیم بگوئیم خانه گو، اتومبیل گو، تحصیل ساز، تعلیم ساز؛ زیرا اتومبیل با گفتن و تحصیل با ساختن مناسبت معنائی ندارند.

این کلمات اگرچه از لحاظ دستوری درستند اما از نظر معنائی صحیح نیستند. همچنین «اساس ساز» و «روش شناسی» نیز با آنکه با هم توافق و هم نشینی دستوری و معنائی دارند، ولی از آنجا که کلماتی بدآهنگ و ناخوش آوایند لغات پسندیده ای نیستند؛ زیرا اجتماع دو «سین» یا دو «شین» گوش را می آزارد و ذوق را رنج میدهد.