فرهنگ و باورهای مردم الیشتر

فرهنگ و باورهای مردم الیشتر

نویسنده: علیمردان عسگری
ناشر: افلاک
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 292
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1386 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

فرهنگ عامه لرستان 

در باب فرهنگ عامه‌ي لرستان هر آنچه از باورها و آيين‌ها و افسانه‌هاي كهن ايران‌زمين در ذهن عامه‌ي مردم مانده است به نوعي ريشه در فرهنگ مردم لرستان هم دارد، زيرا اين سرزمين كهن همپا و همتراز تاريخ و تمدن بشري نمود عيني داشته است و هرآنچه نام آيين و اسطوره، قصه و حكايت و ... با خود دارد نام و نشانه‌اش در باور اين مردمان حضور دارد.

احترام به نور و آتش و آب و خاك چهار عنصر اصلي حيات، آداب ويژه در آيين‌ها گاه‌شماري كشاورزي و كشت‌و‌كار، جشن‌هاي باران و برف، موسيقي كار و زندگي به آواهاي مور، مويه، سور و سوگ، همياري‌هاي روزمره زندگي، باورهاي مذهبي همه و همه به صورت نماد و سمبل با زندگي اين مردمان آميخته است، آنچنان كه اين همه را بايد عين زندگي دانست و زنده بودن با آن‌ها معنا پيدا مي‌كند و زندگي بدون اين همه باورمندي يعني پوچي و نيستي ...!

الشتر مرکز شهرستان سلسله در استان لرستان می باشدکه مردم آن به زبان لکی صحبت میکنند والشتر در بین مردم خود با نام الیشتر شناخته می شود.از آنجا كه این قوم یکی از اقوام اصیل ایرانی است به همین خاطر با خیلی ازآداب دیگر اقوام اشتراکاتی دارد. از جمله عيد نوروز، چهارشنبه سوري، اعیاد مذهبی. علاوه بر اشتراكات مذكور آنها رسوم خاص خود را نيز دارند .که البته با تاثیر شهرنشینی ومدرنیته کم رنگ شده اند.به عنوان مثال  مراسم عزاداري (پرس يا چمر) و مراسم عروسي ، شب نشینی وفال چهل سرور، فال شب شنبه(شوشمه) ، شو چله و مراسم های کامریجان درمیان اهل حق و ....

مراسم عزاداری

  پديده مرگ در ميان لك‌ها اهميت زيادي دارد. همه اقوام، دوستان و آشنايان به بالين فرد در حال احتضار دعوت مي‌شوند تا وي به راحتي مرحله گذر به جهان ابدي را طي كند. بعد از مرگ تمام طوايف و آشنايان براي مراسم خاكسپاري (سرلش) دعوت مي‌شوند، اكثر افراد اين دعوت را مي‌پذيرند. اغلب بيش از آن تعدادي كه دعوت مي‌شوند در اين مراسم حضور مي‌يابند. در اين مرحله مراسم بزرگي براي متوفي برگزار مي‌شود هر چند كه ممكن است برخي اين مراسم را اتلاف وقت و سرمايه تلقي كنند، اما بنظر مي‌رسد كه چنين نيست چرا كه اولا اين مراسم همبستگي اجتماعي را دوباره تحكيم مي‌بخشد و دوم اينكه بازماندگان متوفي به راحتي با مرگ عزيز از دست رفته‌شان كنار مي‌آيند.

دراین مراسم زنان مویه سرایی می کنندکه درزبان لکی مور گفته می شود. مور از سرودهای شناخته شده قوم لک میباشد. البته این سرود منحصر به مردمان این قوم نبوده کما آنکه شاهد خواندن مور توسط مردمان کرد جنوبی هم هستیم مردمانی مانند ایلامی ها و مردم کرمانشاهان.

ویژگی بارز مور، غمگین بودن و دلتنگی آن است. این سرود کهن در بیشتر مواقع دلتنگی همنشین و همدم مردان و زنان قوم لک است. همنشین و همدمی که هیچ گاه آنان را تنها نمیگذارد و از همان روز توسط این مردمان در گوششان زمزمه شده و تا مرگشان بر زبانهایشان جاری است.

مراسم ازدواج

مراسم عروسي در ميان تمام رده‌ها و گروههاي اجتماعي يكسان برگزار مي‌شود تنها تفاوت قابل مشاهده تعداد مهمانان دعوت شده به اين مراسم است.

 لك‌ها عموما به اين مراسم اعتقاد زيادي دارند و آنها را به شيوه‌اي آييني و باشكوه برگزار مي‌كنند. آنها در مراسم عزا هيچ عنصر مدرني را نپذيرفتند اما در مراسم ازدواج برخي عناصر مدرن را در كنار عناصر قديمي جاي دادند. از جمله عناصر مدرني كه در عروسي لك‌ها وجود دارد ساز ارگ به جاي سرنا و دهل، لباس عروس به جاي گلوني، دوربين فيلمبرداري، آرايش عروس و استفاده از ماشين‌هاي جديد به جاي اسب است. از جمله عناصر قديمي كه در مراسم ازدواج لك‌ها هنوز باقي است مي‌توان از رسم‌هاي متعدد، موسيقي، لباس زنان و رقص‌هاي لكي نام برد. رسم‌هاي متعددي كه در مراسم عروسي وجود دارند از قرار ذيل‌اند:
الف) شيربها و (خلات(هديه‌اي است كه از جانب داماد به يكي از اقوام خانواده عروس داده مي‌شود)

ب) عروس و داماد هنگام عقد دور عقدنامه مي‌چرخند و اين يك رسم قديمي است.

 ج) هنگام عزيمت عروس از خانه پدري مقداري نان خشك به همراه يك دستمال ابريشم به كمر وي مي‌بندند (اين رسم نزد همگان اجرا مي‌شود در زمان قديم تصور اين بوده است كه عروس با رسيدن به خانه جديد ممكن است كه گرسنه باشد و نتواند گرسنگي خود را بيان كند. بنابراين غذاي مذكور براي رفع گرسنگي وي بوده است. مضاف بر اين نشانه روزي رساني و بركت نيز بوده است.) علاوه بر اين خانواده داماد با آوردن عروس بايد يك شي هر چند ناچيز (مثلا در حد يك نعلبكي و گاهي بيشتر) را از خانواده عروس همراه خود بياورند. اين رسم نزد لك‌ها عموميت دارد اما براي كاكاوندي‌ها و كوليوندها كاملا حيثيتي است.
  
 ح) خانواده داماد با اسپند دود كردن به پيشواز عروس مي‌روند.وقربانی می کنند و عروس نيز بايد از روي (قرباني) رد شود و ذره‌اي از لباس عروس را به خون آن آغشته كند.

و) خانواده داماد با وجود غذاهاي متعدد كه در مراسم عروسي تهيه مي‌شود يك غذاي محلي به نام (گنم روين( )اين غذا بسيار قديمي است و معمولا براي عروس مي‌برند.

پسته و گردوي كوبيده شده را با خرما و گندم قاطي مي‌كنند و به آن روغن حيواني اضافه مي‌كنند. وجود اين غذا در عروسي ضروري و خوردن يك قاشق آن نمادين است) را نيز تهيه مي‌كنند و شركت كنندگان در عروسي منتظر مي‌مانند تا حتي اگر به اندازه يك قاشق هم كه شده از اين غذا بخورند.

علاوه بر رسوم مذكور، رقص‌هاي مراسم ازدواج كاملا محلي‌اند مانند شله‌شله، سوار سوار، فتاپاشاي، سملي سما، گريان و دوپا... اين رقص‌ها هر كدام با آواز و مقام موسيقي خاص خود اجرا مي‌شود.

 پوشش زنان در مراسم ازدواج كاملا محلي و خاص است. اين لباس (كراس) نام دارد و اكثر زنان آن را مي‌پوشند. مراسم عروسي حتما در يك فضاي باز يا بسيار وسيع برگزار مي‌شود و تمايزي بين زنان و مردان وجود ندارد. روي هم رفته عليرغم حضور عناصر مدرن همچنان هويت لكي در اين مراسم حفظ شده است. نوعي همنشيني عناصر عام (جهاني) و خاص(محلي) در اين مراسم ديده مي‌شود. برخي رسم‌هاي كهن عليرغم غيرواقعي بودنشان همچنان از حيث معنايي و هويتي برخوردارند و اين يكي از عناصر اصلي هويت قومي است.